DSCF1027

kątem widzenia ocen moralnych czy politycznych. Amy_8cm całą odpowiedzialność za kastowość zwalali na Żydów. Żydzi,^ nieżydowscy obrońcy — na otoczenie chrześcijańskie.

Pominąwszy więc wszystkie te historyczne i pseudohiHo ryczne rozważania, możemy przejść do sprawy zasadniczej— faktu kastowej organizacji żydostwa polskiego,

Zyd rodzi! się Żydem i umierał Żydem. Nie oznaczało lot nie zachodziły wypadki indywidualnego, a nawet zbiorowego, wv chodzenia z kasty. Wyjście takie następowało przede wszystkimi przez zmianę wyznania. Przez długie wieki była to jedyna drogi wyjścia z kasty. W epoce Rzeczypospolitej szlacheckiej prawo? i obyczaj sprzyjały takim wyjściom. Neofita był widziany życzli-' wie, znajdował możnych protektorów, którzy często byli jego rodzicami chrzestnymi, był uszlachcany i tym samym przyjmo wany do kasty wyższej. Niewątpliwie nie było to, obyczajowo rzecz biorąc, przyjęcie wolne od wszelkich zastrzeżeń. AJe takie obyczajowe zastrzeżenia istniały w każdym wypadku nobilitacji. Na homo nouus patrzono nieco z góry czy lekceważąco. Ulegało i to jednak zatarciu i wdrugim czy trzecim pokoleniu nobilitowany | w zupełności upodabniał się do masy szlacheckiej i był przez ną I traktowany jako jeden ze swoich. Dopiero znacznie później, już I w wieku XX, zaczęto wypominać „brzydkie" pochodzenie wielu 1 polskim rodom szlacheckim. W wieku XVIII frankizm wprowa- I dzil do szeregów szlachty polskiej większą grupę hommes novi, | W wieku XIX wychodzenie z kasty przez zmianę wyznania stało | się zjawiskiem powszechnym. Przez to jednak, że było ono zja- I wiskiem powszechnym i ilościowo dość znacznym, stosunek do I neofitów ze strony chrześcijan stawał się mniej życzliwy, z bie- | giem czasu — nawet niechętny.

Od drugiej połowy wieku XIX widoczne są próby wychodzenia z kasty bez zmiany wyznania. Zacznie się era tzw. asymilacji, Polegała ona na odrzuceniu reguł właściwych kaście i przyswajaniu sobie reguł i cech świata pozakastowego. W okresach początkowych takie dążenia były życzliwie widziane przez chrześeijań-

skią otoczenie. Najlepsze umysły epoki popierały asymilację i starały się nadać jej charakter masowy. Sytuacja /mieniła się w czasach późniejszych, gdy tendencje do wyzwolenia się z reguł kasty stały się u pytlów — nie tylko wśród jednostek, ale i w szerszych masach.......bardziej powszechne. W tym okresie wytworzyły

się w środowiskach chrześcijańskich postawy, które zmierzały do utrzymania ram kastowości nawet w stosunku do Żydów niewątpliwie zasymilowanych. Antysemityzm był najważniejszą postacią przejawiania się takich postaw. Zresztą coś zupełnie analogicznego spotykamy i w innych cywilizacjach. Mores świata białego na Południu Stanów Zjednoczonych zmierzają do utrzymania kasty murzyńskiej bez względu na to, że kasta ta jest w stanie faktycznego rozpadu i że Murzyni swym stylem życia, obyczajami, działalnością gospodarczą itp. wyraźnie jej zaprzeczają.

We wszystkich tych wypadkach wychodzenia z kasty —- czy przez zmianę wyznania, czy przez asymilację bez zmiany wyznania — jedna rzecz była wspólna: wychodzący milcząco przyjmował fakt istnienia kasty i go uznawał. Chodziło tu zawsze o odejście od kasty, o ucieczkę z niej, nie zaś o jej zwalczanie czy zniszczenie, Implicite lub explu ite przyznawano, że kasta jest zjawiskiem nie tylko istniejącym, ale i uzasadnionym. Niewątpliwie asy-milatorzy byli przeciwnikami organizacji kastowej. Chodziło im jednako to, by samym znaleźć się poza kastą i przyciągnąć do siebie jak największe zastępy nowych uchodźców z kasty. To, że faktycznie — zwłaszcza w latach późniejszych — byli wciąż traktowani jako uczestnicy kasty, że w pewnym stopniu tworzyli rączej kastę nową, nie miało istotniejszego znaczenia. Asymilacja nie była walką o likwidację kasty jako takiej, była ucieczką czy odejściem od kasty. Sądzono, że przez masowe odejście kasta stopniowo będzie ulegać zanikowi, 'laki był najbardziej optymistyczny aspekt asymilacji,

Dopiero znacznie później w obrębie samej kasty rozbudziły się szersze tendencje emancypacyjne, zmierzające do obalenia systemu kastowego i do przetworzenia dawnej kasty w grupę na-