DSCF6720

(*»** C S/wia? /. Kuca oo omodANu owadów

(*»** C S/wia? /. Kuca oo omodANu owadów

tz* motyk drobnych (Microłepidoptera) technik preparatorskich.

wymagąfąspe^aljstycwej^zyipre^^

5.2$. Błonkoskrzydłe, błonkówki (Hymenoptera)

Liczba gatunków -

Wielkość-TWb żyda -Występowanie -Wymienione gatunki -

Cechy charakterystyczne -

poiwd 4000 w Polsce, ale jeszcze co najmniej 3oon pozostało do odnalezienia, na świecie dotychczas m znanych 110 000 gatunków od 0,4 mm do 40 mm

roślinożerne lub drapieżne, niektóre gatunki społeczne prawie wszędzie

pszczoła miodna, trzmiele, mrówki, zgłębiec, trzpień* nik olbrzym, bryzguny, baryłkarz, kruszynek, boreczniki, bramki, zadrzechnia. porobnice, podziemnica zwyczajna, sierpori żółty

bardzo duże zróżnicowanie. 2 pary błoniastych skrzydeł u wiełu odwłok stylikowaty z długim pokładełkiem lub żądłem

Banizo liczny i zróżnicowany rząd owadów lądowych (znane są tylko nieliczne gatunki rozwijające się w wodzie), o długości ciała od 0,4 mm — u kruszynka Trichogamma evanescens Westw. (rodzina kruszynkowate Trichogrammatidae), do 40 mm — u zgtębca Rhyssa persuasoria L. z rodziny gąsienicznikowatych tchneumonidae oraz trzpiennika olbrzyma Urocerus ffgas L z radary trzpiennikowatych Socułae (ryc. 96a. b).

Błonkówki mają ciało przeważnie smukłe ł często bardzo mocno wydłużone (np. u gąsienicznikowatych), grzbieto-brzusznie spłaszczone (np. u osnujowatych Pamphiliidae), walcowate i twarde w dotyku (np. trzplennikowate) lub krępe i mocno wypuMe(np. u trzmieli Bombus spp. oraz podobnych do nich brzmików (trzmiełców) Pśttyrus spp., zadrzechri Xytocopa wofaceaL i porobnic Anthophora spp.). Przeważnie ciemne i na ogół równomiernie ubarwione, mają niekiedy ciała jednolicie czarne (np. zadrzechnia, niektóre mrówki i samce boreczników Diprion spp.). Rzadziej występują gatunki całkowicie jasne, np. podaemnica zwyczajna Lasius flavus F. z rodziny mrówko watych Formicidae. czy sierpoń żółty Ophion luteus L. z rodziny gąsienicznikowatych.

Wiele błonkówek cechuje widoczny, często kontrastowy wzór barwny, gównie w postaci żółtych i czarnych pasków lub plamek (wiele osowatych Vespidae. grzebaczo watych Spheddae, żronkowatych Mutilidae i niektóre gąslenicznikowate). Ich ciało może być także częściowo czerwone (wiele mrówek) lub zawierać czerwone plamy bądź przepaski (np. grzebaczowate i nastecznikowate Pompilidae). Całe ciało btonkoskr^rSych (z wyjątkiem skrzydeł) pokrywa drobne owłosienie, szczególnie gęste u pszczotowatych Apidae i źronkcwałych, niekiedy jednak jest ono znacznie zredukowane, a powierzchnia data staje się wówczas metalicznie błyszcząca w odcieniach brązu (np. większość drobnych bleskotkowatych Chalcididae) lub błękitu, zieleni i złota (u ztotolnkowarych Chrysididae). Sabo owłosione są m.m. także liczne gatunki pilarzo-watych Tenthredinidae i gąsienicznikowatych.

5. Charakterystyka rzędów owadów

GłCwa hipognatyczna, dobrze rozwinięte, jest przeważnie poprzeczna (zwłaszcza u form roślinożernych), niekiedy wydłużona (np. u mrówek) i ruchomo połączona 2 przedtutowiem. Zawsze obecne oczy ztozone są przeważnie wydłużone, ruełdedy mocno wygięte (np. u nastecznikowatych, osowatych i większości pszczotowatych). Na grzbietowej powierzchni głowy położone są trzy przyoczka. Czułki są stosunkowo długie (zwłaszcza u gąsienicznikowatych) i rozmaicie wykształcone: nitkowate (np. u osnujowatych), buławkowate (np. u bryzgunów Clmbex spp.), grzebykówate (np. u samców boreczników) oraz kolankowato załamane (głównie u mrówek i niektórych samotnych os). Aparat gębowy z zewnątrz słabo widoczny, gryzący (np. u mrówek) lub gryząecMiżący (np. u pszczoły miodnej Apis melllfera L. i trzmieli).

Tułów bardzo dobrze rozwinięty, w postaci mocnej puszki tułowiowej, z którą ściśle zrasta się także pierwszy segment odwłoka. Przedtułówjest z reguły bardzo wąski i pośrodku przeważnie głęboko i szeroko wcięty, przybierając postać .kołnierzyka*. Środkową, najsilniej rozwiniętą część tułowia, zajmuje wypukła i szeroka tarcza śródplecza, a oddzielona od niej poprzecznym szwem tylna część tworzy tarczkę, pokrytą niekiedy chitynowyml listwami i kolcami (np. u złotolttkowatych). Nasady skrzydeł po bokach tułowia osłaniają płytkowate przykrywki, czyli tegule.

Występują dwie pary błoniastych skrzydeł, połączonych ze sobą w locie, przy czym przednie przeważają wielkością i gęstością użytkowania nad tylnymi skrzydłami. Przednie krawędzie skrzydeł są wzmocnione, grubsze, często ciemniejsze. Przeważnie w odległości 2/3 długości, przed wierzchołkiem, przylegają do nich pojedyncze plamki skrzydłowe (pterostigmy), które u wielu wyższych błonkówek mogą zanikać. Skrzydła dużych gatunków, zwłaszcza roślinożernych, mają gęste użytkowanie, z wieloma wiełobocznymi pólkami, których ilość i położenie są ważnymi cechami diagnostycznymi. Większość drobnych błonkówek wykazuje znaczny stopień uproszczenia użytkowania, czemu jednak nie towarzyszy redukcja skrzydeł (np. u męczelkowatych Braconidae), aż do całkowitego zaniku żyłek (np. u licznych parazytoidów). Stosunkowo rzadkie są przypadki zupełnej utraty skrzydeł i dotyczą jedynie samic (np. żronkowatych i niektórych gaiasówkowatych Cynipidae). Jest to natomiast regułą u mrówek, u których kasta robotnic jest zawsze bezskrzydła, a płodne samice tracą skrzydła zaraz po odbytym locie godowym (ryc. 96a). Obie pary skrzydeł są przeważnie jednolicie jasno ubarwione i tylko wyjątkowo ciemne, np. u ciemnofioletowej zadrzechni i brązowe u trzmiefców.

Odnóża są dobrze rozwinięte, o pięcioczłonowych stopach, u większości gatunków kroczne łub bieżne, wyjątkowo mogą być chwytne lubgrzebnefnp. ugrzebaczowatych). Pierwszy człon stopy tylnych odnóży, tzw. piętka, jest niekiedy rozszerzony i u pszczoły miodnej pokryty rzędami szczecinek, tzw. szczoteczką, służącą do zbierania pyłku. Krętarze mogą być jednoczłonowe (u żądłówek Acułeata) lub dwuczłonowe (u pozostałych błonkoskrzydłych).

Odwłok jest dobrze rozwinięty i przeważnie długi, a jego sposób połączenia z tułowiem charakteryzuje gówne podrzędy błonkówek. Roślinożerne błonkówki mają odwłok tzw. siedzący, tj. łączący się z tułowiem całą szerokością nasady (podrząd