img084 (17)

82,4 wia w ruch. Raz, jako cel, iw tym znaczeniu powiada się że cel wprawia w ruch przyczynę sprawczą. W ten to sposób porusza intelekt wolę, gdyż dobro poznane umysłowo jest przedmiotem woli i spełniając rolę celu wprawia ją w ruch.

W drugim znaczeniu mówimy, że coś porusza jako czynnik aktualizujący; w tym sensie np. czynnik powodujący przemianą wprawia .w ruch rzecz ulegającą przemianie, a to, co pobudza, porusza rzecz pobudzoną. Tak to wola porusza intelekt i wszystkie władze duszy, jak mówi Anzelm w księdze O podobieństwach ^ł. Stan ten znajduje swe uzasadnienie w tym, że wśród wszystkich uporządkowanych władz czynnych ta władza, która odnosi się do celu powszechnego, porusza władze odnoszące się do celów szczegółowych. Widzimy to zarówno w przyrodzie, jak i w życiu społeczno-politycznym. Albowiem niebo, które przyczynia się do powszechnego zachowania w istnieniu istot zdolnych do powstawania i ulegania zniszczeniu, nadaje ruch wszystkim od niego mniej doskonałym ciałom [165], z których znów każde przyczynia się do zachowania swego gatunku lub tylko swej jednostki. Podobnie i król dbający o dobro wspólne całego królestwa porusza za pośrednictwem swej władzy poszcze-

Uno modo, per modum finis; sicut dicitur quod linis movet efficientem. Et hoc modo intellectus movetvolunta-t e m : quia bonum intellectum est obiectum voluntatis, et movet ipsam ut finis.

Alio modo dicitur aliquid movere per modum agentis; sicut alterans movet alteratum, et impellens movet impulsum. E t hoc modo voluntas movet intellectum, et omnes plus animae vires; ut Anselmus dicit in libro de Similitudinibus. •os, »06 Cuius ratio est, quia in omnibus potentiis activis ordinatls, illa poten-tia quae respicit finem universalem, movet potentias quae respiciunt fines particulares. Et hoc apparet tam iń naturalibus quam in politi-cls. Caelum enim, quod agit ad universalem conservationem genera-bilium et corruptibilium, movet omnia inferiora corpora, quorum unumquodque agit ad conservationem propriae speciei, vel etinam in-dividui. Rex etiam, qui intendit bonum commune totius regnl, movet

3 De eim 2, 4 gólnych naczelników prowincjonalnych, którzy wykonują 82, < władzę nad poszczególnymi prowincjami. Przedmiotem zaś woli jest cel i dobro ujęte ogólnie. A wszelka władza odnosi się do jakiegoś właściwego i odpowiadającego jej dobra; np. wzrok odnośi się do spostrzegania barw, a intelekt do poznawania tego, co prawdziwe. A'więc wola na sposób przyczyny sprawczej porusza wszystkie władze duszy do wykonywania ich własnych aktów za wyjątkiem władz naturalnych, należących do części wegetatywnej, które decyzji naszej woli nie podlegają.

i Artykuł poprzedni.

ODPOWIEDZI NA TRUDNOŚCI

1. Dwojako możemy rozpatrywać intelekt: raz jako to, co przyjmuje do świadomości byt i prawdziwe ujęte jako powszechne, drugi raz jako pewną rzecz i władzę szczegółową o określonym akcie. Podobnie i wolę można rozważać dwojako: naprzód od strony powszechności jej przedmiotu, jako że pożąda dobra powszechnego; — po wtóre, jako pewną określoną władzę duszy o określonym akcie. — Jeżeli-byśmy więc porównywali intelekt i wolę ze względu na powszechność przysługującą przedmiotom obu tych władz, to powiedzieliśmy już poprzednio¹, że intelekt jest po prostu per suum imperium singulos praepositos civitatum, qui singulis civi-tatibus curam regiminis impendunt. Obiectum autem voluntatis est bonum et finis in communi. Quaelibet autem potentia comparatur ad aliąuod bonum proprium sibi conveniens; sicut visus ad perceptionem coloris, intellectus ad cognitionem veri. Et ideo voluntas per modum agentis movet omnes animae potentias ad suos actus, praeter vires naturales vegetativae partis, quae nostro arbitrio non subduntur.

AD PRIMUM ergo dicendum quod intellectus dupliciter considerari potest: uno modo, secundum quod intellectus est apprehensivus entis et veri universalis; alio modo, secundum quod est quaedam res, et particularis potentia habens determinatum actum. Et similiter vo-luntas dupliciter considerari potest: uno modo, secundum communita-tem sui obiecti, prout scilicet est appetitiva bcni communis; alio modo, secundum quod est quaedam determinata animae potentia habens determinatum actum. — Si ergo comparentur intellectus et voluntas secundum rationcm communitatir. obiectorum utriusque, sic dictum est supra quod intellectus est simpliciter altior et nobilior voluntate. — Si

417