DSCF6723

SrwtDo /. Klucze oo oznaczania owadów

530. Muchówki, dwuskrzydłe (Diptera)

SrwtDo /. Klucze oo oznaczania owadów

Uczba gatunków -Wielkość -Tryb żyda -

w Polsce ok. 7000. na święcie opisano p^ od ok. 1 mm do 30 mm

we wszystkich środowiskach, są drapieżne k i roślinożerne, koprofagicznc i saprofągfa^fyfc niektórych żyją w wodzie, w szczątkach roś[|_n - ^ rząt, wiele form pasożytniczych    ***

Występowanie -Wymienione gatunki -

prawie wszędzie

bąki, mucha domowa, wszolinka pszczela, koma olbrzymia, bolimuszka Ideparka, jusznicc, jJ*?* ściernica mięsówka, plujka pospolita, bzyg,^J* chołkówka, rączyca rdzawa, padlmówka, wodzim* gnojki

Ochy charakterystyczne -

pierwsza para skrzydeł błoniasta, druga przekształcona

w przezrmanki

Bardzo liczny gatunkowo rząd owadów, pospolicie występujących we wszystkich ekosystemach lądowych i wieki wodnych (tylko w stadium larwalnym), gdzie prowatfe, wolny tryb żyda lub pasożytują na różnych organizmach zwierzęcych I roślinnych.

Przeważają tu gatunki drobne i średnicy wielkości, których długość ciała waha się od ok. ImmupryszczafkowatychCedctoniyłidae i pasożytniczej wszolinki pszczelej Brada coeca Nitsch, z rodziny wszoiinkowatych Braolidae. do 30 mm u komamicy olbrzymią Ttpda marima Poda 2 rodziny komamicowatyeh (toziułtowatych) Tipulidae i wierzehołówki iaphria gibbosa L z rodziny towikowatych Asilidae.

Dominują dwa zasadnicze typy pokroju ciała, oba doskonale wszystkim znane (ryc. 98a, b). Typ komarewaty, cechuje znaczne wydłużenie data i skrzydeł oraz obecność długich i łamliwych odnóży. Jest on charakterystyczny dla przeważającej większości muchówek z podrzędu długoczułkich Nematocera. Natomiast typ mucho-waty (tzw. muskoidainy) ceduje przeważnie skrócone dato o krępym tułowiu, szerokim i stożkowatym odwłoku oraz obecność krótszych ł mocnlejszych odnóży. Przeważa on u przedstawicieli muchówek wyźsz^h z podrzędu kr&koczułkich Brachyeera.

Dominuje ubarwienie ciemne, kryptyczne, choć częste są także okazy o jaskrawych kotarach (np. bzygowate Syrphidae). Ciało większości muchówek pokryte jest różnego typu wioskami i szczecinkami, ich ilość i charakterystyczne umiejscowienie mają znaczenie dagnosłyczne i są pomocne przy oznaczaniu rodzin i niższych jednostek taksonomicznych. Niekiedy pokrywa włosowa jest tak gęsta, że przypomina puszyste .fiXetko'. np. u bujankcwatych Bombylidae i drapieżnych wierzchotówek Laphtia spp.

Przeważnie hipognaąiczna, poprzeczna lub prawie kulista duża głowa, przylega bezpośrednio do przedtutowia albo też osadzona jest na krótkim odcinku szyjnym. Wyfcaziąe ona znaczną ruchliwość, zwłaszcza u muchówek krótkoczułkich. Oczy złożone

54 najczęściej bardzo dute I zajmują większość grzbietowej powierzchni 0owy. _a u niektórych samców nawet bezpośrednio stykają się z sobą pow/żą nasad czwfcć*. np. u bąków Tabanos spp. i wielu bzygowatych. Powierzchnia oczu może być tęczowo opalizująca (gównie u bąkowatych Tabanidae), jednak szybko ciemniejąca u okazów zasuszonych. Przeważnie występują trzy przyoczka rozmieszczone w kształcie trójkąta na grzbietowej stronie gjćrwy. Czułki przytwierdzone są do przedniej powierzchni gowy. a miejsce ich osadzenia wyznacza granicę pomiędzy niższą częścią twarzową, a wyżej położonym czołem. Mogą one być wieloczłonowe (zawsze powyżej 6 członów) l wycBużone, gównie nitkowate, szczedniaste, pierzaste u wieiu samców (Nematocera). lub trójczłonowe. przeważnie krótsze od głowy i zakończone cienką szczeciną — aristą (Erachycera). Wierzchołkowy człon tych czułków może być niekiedy wtórnie podzielony na Wika drobnych pierścieni, lecz nawet wówczas są one krótkie i szerokie (u iwinkowatych Stratiomyidae, i w rodzinie Xytophagjdae). W grupie stosunkowo nielicznych form pasożytniczych czułki są często znacznie skrócone, np. u rarzę-pikowatych Hlppobosddae.

Muchówki ceduje ogromna morfolc®icznafunkqonalna różnorodność aparatów

gębowych. Są one najczęściej z zewnątrz słabo widoczne i dokładna Ich obserwacja przeważnie możliwa jest dopiero przy zastosowaniu mikroskopu. Samice komarów mąą długą i nieczłonowaną kłujkę, z dobrze widocznymi gaszczkami szczękowymi, samice z rodziny bąkowatych — mocny, sterczący do przodu aparat tnąco-iiźący, natomiast gatunki spokrewnione z muchą domową Musca domesUca L (rodzina muchowate Musddae) Sitnie wyspecjalizowany aparat typu liżącego Pozostałe muchówki mają aparaty gębowe zbliżone do wymienionych typów Równych, chociaż w różnym stopniu zmodyfikowane, lub wykazujące odrębne przystosowania, jak w przypadku interesującego i najbardziej wyspecjalizowanego aparatu świdrującego u bolimuszki Wepartu Stomoxys cskitrans L (muchowate). Gatunki pobierające płynny pokarm mają niekiedy długą ssawkę, prostą i skierowaną daleko do przodu (na przywad u żywiących się nektarem bujankowatych), pionowo w dół opuszczoną lub podgłętą pod tułów (u drapieżnych watowatych Empididae) albo też kolankowato zgiętą na spodniej stronie głowy (np. u pasożytniczych wyślepkowatych Conopićae). Rzadziej aparat gębowy ulega uwstecznienfu i dorosły owad nie odżywia się (pasożytnicze gzowate Oestridae).

Tułów jest mocno zbudowany, krępy, w formie jednolitej puszki tułowiowej, kryjącej wewnątrz silne mięśnie poruszające parą skrzydeł. Dominującym skierytem jest śródplecze, występujące w postaci szerokiej tarczy, od której poprzeczna bruzda oddziela przeważnie półkolistą lii) wydłużoną tarczkę, sięgąącą segmentów odwłoka. Między nasadami skrzydeł mieści się niekiedy poprzeczny szew w kształcie litery X (np. u koziuikowatych Tipulidae I wieki komarokształtnych muchówek). Grzbietowa

powierzchnia tułowia może być metalicznłe ubarwiona J błyszcząca, gęsto owłosiona

(zwłaszcza u bujanek) lub z 3-4 ciemnymi podłużnymi smugami (np. u mezmiarto-watycb Chloropidae i muchowatych).

171