DSCF6694

Gfucn C„ Szwoo /. Klucze do oznaczania owadów

5. Charakteiystyka rzędów owadów

Spośród 32 współcześnie żyjących rzędów owadów. aż 25 występuje w f Polski I Europy środkowej, pozostałe przeważnie nieliczne gatunkowo (z waml'** termitów Isoptera), są składnikiem egzotycznych, ciepłolubnych faun. ^

Rozwój handlu i komunikacji może sprzyjać przypadkowemu zawleczeniu % naszego kraju również owadów z rzędów zasiedlających strefy tropikalne i subiropiloing których najbliższe, naturalne miejsca występowania znajdują się także w południ^ Europie; dotyczy to zwłaszcza termitów. Zaadaptowanie się tych przybyszów do naszym warunków klimatycznych jest jednak mato prawdopodobne.

W obrębie gromady owadów wyróżniamy przeważnie dwie podgromady, tj.: owady pierwotnie bezskrzydłe — Thysanura (=Apterygota), oraz owady uskrzydlona (Pterygota), zwane właściwymi, u których w procesie ewolucji wykształciły się skrzydła i zdolność do aktywnego lotu. Chociaż może to brzmieć paradoksalnie, do tej podgromady należą również wszystkie gatunki. które wtórnie całkowicie utraciły skrzydła (np. wszy. pchły i niektóre inne pasożytnicze owady).

Do podgromady Thysanura, przez niektórych systematyków traktowanej jako nadrząd, zaliczamy tylko dwa rzędy owadów, zbliżonych do siebie wyglądem zewnętrznym, lecz prawdopodobnie wykazujących tylko odlegle pokrewieństwo. Są to przerzutki (Archaeognatha) oraz rybiki (Zygentoma), oba reprezentowane w faunie krajowej. W kluczu do oznaczania form dorosłych zachowano jednak (ze względów praktycznych) tradycyjnie stosowaną nazwę Thysanura, obejmującą w tym znaczeniu

oba wymienione rzędy.

Ostatnia podgromada skupia wszystkie pozostałe rzędy owadów, które z kolei przynależą do dwóch, dużych grup, tj. owadów o przeobrażeniu niezupełnym — Hemimetabola, których larwy wykazują znaczne podobieństwo do form dorosłych (Imaginalnych), oraz owadów o przeobrażeniu zupełnym — Hotometabola. U tych ostatnich występują larwy odmiennie zbudowane, cechujące się m. in. brakiem oczu złożonych oraz mające odmienny od dorosłych tryb życia i kończące rozwój specyficznym stadium poczwarkowym. Grupa ta jest szczególnie liczna gatunkowo i obejmuje rzędy owadów obecnie dominujące w ekosystemach, jak: motyle, chrząszcze, muchówki i błonkoskrzydłe.

Poniżej przedstawiono charakterystyki (głównie morfologiczne) poszczególnych rzędów, ułożonych w porządku systematycznym. Wszystkie omówione cechy oraz przykłady gatunków, rodzajów i rodzin dotyczą wyłącznie fauny krajowej. Wydawało się jednak celowe podanie krótkich informacji także o rzędach owadów nie występujących w Polsce, które oznaczono w tekście gwiazdką (*)

Owady bezskrzydłe (Thysanura)

5.a. Przerzutki (Archaeognatha) Liczba gatunków -    5 w Polsce

Wielkość -Tryb życia -Występowanie -

Wymienione gatunki -

do ok. 20 mm nocny, ukryty, saprofagi

rzadko spotykane, żyją w glebie, pod liśćmi, kamieniami, w gniazdach mrówek i termitów, na skatach, rzadko na torfowiskach Lepismochilis natata.

Nieliczny rząd pierwotnie bezskrzydłych owadów (Thysanura). prowadzących ukryty, przeważnie nocny tryb życia.

Osiągają ok. 20 mm długości ciała. Są wydłużone, gęsto pokryte metalicznie błyszczącymi łuseczkami, o długim i zwężonym na wierzchołku odwłoku zakończonym trzema długimi, wieloczłonowymi szczecinami (dwa boczne wyrostki odwłokowe — cerci i dłuższa środkowa tzw. nić ogonowa). Jednolicie i niepozornie ubarwione, rzadziej z wzorem barwnym na stronie grzbietowej (np. u Lepismacnilis notataL.). Na kulistej głowie osadzone są dobrze rozwinięte i prawie stykające się na stronie grzbietowej oczy złożone, pod którymi położone są prżyocżka. Czułki długie, wieloczłonowe i szczeciniaste. Aparat gębowy gryzący, a mocny, siedmioczfonowy głaszezek szczękowy wspomaga poruszanie się owada.

Tułów jest wyraźnie rozszerzony i utworzony (podobnie jak u wszystkich owadów) z trzech segmentów.

Odnóża długie i łamliwe. Na brzuszne), wyraźnie wpukłonej (zwłaszcza u okazów zasuszonych), powierzchni odwłoka położone są metamerycznie krótkie wyrostki rylcowe (styli).

Swoisty jest sposób szybkiego przemieszczania się tych owadów, polegający na odbijaniu się od podłoża przy pomocy charakterystycznych nici ogonowych. Mogą również zwinnie biegać.

Przerzutki spotykane są stosunkowo rzadko, przeważnie na skalach, w ukryciach lub pod kamieniami. Grupa trudna do oznaczenia i mało znana amatorom.