DSCF6664

Gokw C- Szweoo /. Kuta do oznaczania owadów

Gokw C- Szweoo /. Kuta do oznaczania owadów

7.2.2. Budowa ciała owadów

Ryt. 5. Schemat budowy ciała owada: a) głowa, b) tułów c) odwłok, d) czułlcj, e) odnóża, f) pokładełko, g) icrgity, h) pleuryty, ił sternity, |) cerci

ab    c

Różnorodność form owadów, ich wielkość— od ułamka milimetra do niemal 30 cm. rozmaitość ich kształtów i kolorów — wszystko to jest wynikiem wariacji na jeden temat, jeden model budowy ciała. Ciała podzielonego na trzy części, zwane tagmami (ryc. 5): głowę z otworem i aparatem gębowym oraz większością narządów zmysłów, tułów, który wypełniony jest niemal całkowicie mięśniami poruszającymi trzema parami odnóży, oraz Jedną lub dwiema parami skrzydeł, oraz odwłok kryjący organy niezbędne do trawienia pokarmu, gromadzenia zapasów i rozmnażania.

Wszystkie te trzy części ciała otoczone są chrtynowym pancerzem, tworzącym zewnętrzny szkielet. Chityna utwardzona jest połimerycznymi węglowodanami i białkami. sklerotyną i reziffną, stopień Jej utwardzenia największy jest w elementach tworzących gryzący aparat gębowy, umożliwiający pewnym owadom wgryzanie się w drewno, a nawet pozwalający przecinać względnie miękkie metale, takie jak miedź i srebro. Chltynowy pancerz pełni funkcje zewnętrznego szkieletu, do którego przyczepione są liczne mięśnie. Jednocześnie segmentacja tagm i przydatków ciała, połączenie ich błonami i stawami, umożliwiają jego giętkość i sprawny ruch. Każdy segment ciała składa się z płytki grzbietowej, czyli tergitu. płytki brzusznej zwanej eternitem, oraz znajdujących się pomiędzy nimi płytek bocznych, noszących miano płeurytów.

Zewnętrzna warstwa okryw ciała nosi miano oskórka, może być ona gładka i równa bądź też bogato urzeźbiona: pokryta brodawkami, jamkami, wgłębionymi i wypukłymi punktami, bruzdami, zmarszczkami, itp. Ponadto oskórek może być pokryty wioskami, szczecinkami, łuskami, kolcami, itp. Zabarwienie ciała owadów uzależnione jest od barwy samego oskórka oraz od koloru pokrywających go łusek czy włosków. Ubarwienie może być pigmentowe, jednolite lub tworzące wzory, czasami bardzo złożone. U wielu owadów występuje również ubarwienie strukturalne, czyli powstające na skutek załamania się promieni świetlnych na mikrostrukturze oskórka i jego tworów.

Głowa owadów tworzy puszkę głowową, złożoną z sześciu segmentów, zrośniętych jednak bardzo ściśle. Przednia część głowy nazywana jest czołem (frors), pomiędzy nim a wargą górną (labrum) wyróżnia się nadustek (clypeus). oddzielony szwem lub bruzdą od czoła. Powyżej czoła, ku tyłowi, znajduje się ciemię (venexy, tylna część głowy nosi nazwę potylicy (occiput). Z boku głowy, pod oczami złożonymi, zna&igą się policzki (genae), zaś za nimf zapollczkl (postganse). Poszczególne części głowy oddzielone są szwami, z których na uwagę zasługują szew czołowy (sutura frontafts). mający kształt odwróconej litery „V" oddzielający czoło od ciemienia, oraz łączący się z nim szew epikranialny (sutura epicranialis). Na głowie znajdują się ponadto oczy złożone (ocu/ż), oraz u niektórych owadów przyoczka (ocęlli), w liczbie dwu lub trzech (ryc. 6). W zależności od umiejscowienia otworu gębowego względem podłużnej osi

A

B

Ryc. 6. Głowa owada A — widok ż przodu, B — widok z bolcu: a) oko złożone b) przyoczko boczne, c) przy oczko środkowe, d) czułek, e) żuwaczka, O ciemię,

K> czoło, h) policzek, i) nadustek, j) warga górna, k) szew epikranialny. I) szew czołowy, mi szew epistomalny, n) szew potyliczny, o) szew zapotyliczny, pi potylica, ri zapoty lica, s) zapoliczki, tt szczęka, u) warga dolna

ciała, wyróżnia się trzy typy głowy: hipognatyczną (czyli -opistognatyczną) — otwór gębowy skierowany jest w dół i ku tyłowi, płaszczyzna czoła nachylona do głównej osi dała pod kątem ostrym, ortognatyczną — otwór gębowy skierowany prostopadłe ku dołowi, płaszczyzna czoła tworzy z główną osią dała kąt prosty, oraz prognatyczną — otwór gębowy skierowany jest ku przodowi, a płaszczyzna czoła tworzy z główną osią ciała kąt rozwarty.

Przydatkami głowy są czułki oraz aparat gębowy. Czułki owadów, przytwierdzone są najczęściej w przedniej części głowy I osadzone w jamkach, tzw. panewkach czułkowych. Odgrywają bardzo ważną rolę jako narządy zmysłu dotyku i powonienia. Czułki mają bardzo zróżnicowaną budowę i kształty, mogą być nitkowate, buławkowate. szczecinkowate. kolankowate czy wachlarzykowate (ryc. 7). Czułki mają budowę członowaną; podstawowy człon, który Jest najczęściej gruby, zwany jest trzonkiem

53