DSCF6667

Gęhco C- S/.moo /, Kluczu do oznaczania owadów

jętek, pluskwiaków, błonkówck skrzydło tylne zmniejsza się wyraźnie, czasem aż do niewielkich, niefunkcjonujących płytek (np. u czerwców czy pewnych mszyc). U muchówek tylne skrzydła przekształciły się w przezmlankl (haHerae) — narządy

Hyc. 12. Przekształcenia skrzydeł i aparaty (czepiająca skrzydła:

A) przezmianka muchówki, B) przezmianka czerwca (I para skrzydeł), O pokrywa i skrzydło błoniaste skorka, D) aparat (czepiający skrzydła Monkówek, E) aparat (czepiający skrzydła motyli farzcmkowców, F) aparat (czepiający skrzydła motyli wydzidcłkowców; A, O na podał. Szwanwicz 1949; B, U, F na podst. Razowski 1996; C na podst. Steinmann i Zombori 1985, zmienione

pełniące funkcje czuciowe, składające się ze zgrubiałej podstawy, cienkiej nóżki i kulistej główki (ryc. 12). Zjawisko zmniejszania się przedniej pary skrzydeł obserwujemy u niektórych prostoskrzydiych, skorków i chrząszczy kusakowatych. Skrzydła tylne niektórych owadów (np. kusakowatych i skorków) są dłuższe od ich pokryw, tak więc, by mogły się pod nimi zmieścić, składają się podłużnie wacHarzowato I dodatkowo raz lub dwa razy poprzecznie (ryc. 12). Poprzeczne zgięcia skrzydeł są możliwe dzięki odpowiedniej modyfikacji użytkowania polegającej na zanikaniu chityny żytek w miejscu zgięcia. Pierwsza para skrzydeł przekształcona w przezmianki występuje u wachlarzoskrzydłych Strepsiptera.

U większości owadów, z wyjątkiem ważek, główną rolę napędową przejmuje jedna para skrzydeł; tak więc część owadów — u których dominuje przednia para skrzydeł — jest określona Jako przodomotoryczne, zaś te, u których dominującymi skrzydłami są tylne, określane są jako tyto motory czne. Koordynację pracy skrzydeł I i II pary zapewnląją specjalne mechanizmy sczeplające skrzydło przednie z tylnym. Mechanizmy te są bardzo różnorodne (ryc. 12) I najczęściej mają postać płatów,

1. Stanowisko systematyczne i budowa ciała owad<

włosków bądź haczyków u nasady skrzydła U niektórych prymitywnych motyli występuje tzw. aparat jarzemkowy: u nasady przedniego skrzydła obecny Jest długi wyrostek, zwany Jarzemklem (jugum), który jest oddzielony wąskim wcięciem od reszty skrzydła; w to wcięcie wchodzi przedni brzeg skrzydła tylnego. U Micropterygjdae (Lepłdoptera) występuje aparat jarzemkowo-wędzłdełkowy: jarzemko zagina się pod przednie skrzydło, zaś w to zagięcie wchodzą włoski wędzidełka (frenulum). U wielu innych motyli obecny jest aparat wędzi dołkowy, tzn. grupa silnych włosków na przednim brzegu tylnego skrzydła wchodzi w kieszonkowa ty wyrostek na dolnej powierzchni przedniego skrzydła. Skrzydła przylźeńców (Thysanoptera) połączone są dzięki obecności haczykowatych włosków u nasady tylnego skrzydła zaczepiających o błoniasty fałd tylnego brzegu skrzydła I pary. U błonkówek I pluskwiaków aparat sczepiąjący przesunięty jest wyraźnie od nasady skrzydła ku jego środkowi; na przednim brzegu skrzydła II pary znajduje się szereg haczyków (hamuli) zaczepiających o kieszonkowate zagięcie brzegu tylnego przednich skrzydeł—ten model jest rozmaicie modyfikowany u różnych przedstawicieli tych grup.

Każdy segment tułowia owadów opatrzony jest parą odnóży. Podstawowy człon odnóża, biodro (coxa), mieści się najczęściej we wgłębieniu, zwanym panewką biodrową. Pozostałe segmenty połączone są ze sobą stawami i noszą nazwy w kolejności od biodra: krętarz (trochantei), udo (femur), goleń (tibia) i stopa (tarsus) (ryc. 13). Stopa jest najczęściej kłlkuczłonowa i zakończona parą pazurków (ungmcutĄ. Na poszczególnych członach odnóża mogą znajdować się dodatkowo rozmaite kolce i włoski.

Ryc. 13. Budowa odnóża owada: a) biodro (coxa), b) krętarz (trochanter), c) udo (femur), d) goleń (tibia), e) stopa (tarsus), i) kolano (genu), g) oatroga (calcar), h) podeszwa tylno ta), i) pazur (unguis); na podst. Steinmann i Zombori 1985, zmienione