DSCF6662

GlWK C . s.m;v I Kl.fCSE IX> OZNACZANIA owadów

Z przodu prusomy osadzone są krótkie szćzękoczulki (chellcerae), zakończone kleszczami (np. u skorpionów) lub kolcami, często jadowymi (u pająków) oraz wydłużone j Mkuczłonowe nogogłaszczki (pedipalpi), gęsto owłosione I z haczykowatymi kolcami na wierzchołku (np. u pająków) lub z silnymi kleszczami (np, u skorpionów). Oczu złoconych brak (z wyjątkiem staroraków). Prosoma zaopatrzona jest ponadto w cztery par v dobrze rozwiniętych odnóży lokomotorycznych (szczególnie u pająków),

Wśród pajęczaków najliczniejsze są rzędy: roztoczy Acarlna l pająków Aranetda Tę ostatnią grupę cfichąje obecność kądziołków przędnych na końcu nlesegnientowanej, przeważnie dużej i miękkiej opisiosomy oraz zdolność wydzielania długich nici przędnych, a często zdolność budowy z nich złożonych sieci łownych I kokonów. Do mniej licznych, chociaż często spotykanych należą: kosarze (Opllloncs) i zaleszczotkl (Pseudoscorpionlda).

Tchawkodyszne są grupa zróżnicowaną 1 najliczniejszą, której gatunki oddychają tchawkami. pędząc głównie lądowy tryb życia. U wtórnie wodnych form (przeważnie larw i występują niekiedy metameryczne skraelotchawki .Mają dobrze rozwinięty aparat gębowy z parą żuwaczek i dwiema parami szczęk, z których druga para zlewa się w nieparzystą wargę dolną. Dobrze rozwinięta głowa okryta jest puszką głowową, występuje tytko jedna para członowanych czułków, różnej długości i kształtu. W podtyple wyróżniamy dwie nadgromady: wijów Myriapoda i sześcionogów He na poda

Wije mąą ciało zróżnicowane na dobrze rozwinięta głowę I wydłużony, wielo segmentowy korpus, złożony niekiedy z kilkudziesięciu, nawet stu siedemdziesięciu przeważnie jednakowych segmentów. Wyróżniamy wśród nich formy drapieżne, o ciele grzbieto-brzusznie spłaszczonym, dobrze rozwiniętym gryzącym aparacie gębowym, któremu towarzyszy para silnych i jadowych szczękonóży. Wije te, zwane parecznikami, mają po parze mocnych odnóży bieżnych na każdym segmencie, przy czym ostatnie z nich. szczególnie wydłużone, ciągną się poza tylny koniec ciała. Szybkie i zwinne pareczniki spotykamy często w ukryciu, pod korą lub kamieniami. Najczęściej spotykanym ich przedstawicielem jest wij drewniak Uthobius forficatus L.

Drugą grupę stanowią gatunki roślinożerne i żywiące się martwą materią organiczną. Mają one ciało cylindryczne, często w spoczynku bocznie zwinięte, o zmodyfikowanym aparacie gębowym I pozbawione szczękonóży. Są to tak zwane dwuparce, których prawie wszystkie segmenty mają po dwie pary jednakowych odnóży. Poruszają się wolno i pędzą ukryty tryb życia. Najczęściej spotykanym dwuparcem jest Ommatoiulus sabulosus L.

Sześcionogi cechuje wyraźne zróżnicowanie dała na głowę, tułów i odwłok. Na tułowiu umieszczone są trzy pary odnóży lokomotorycznych. Niekiedy również pierwsze segmenty odwłokowe mogą być zaopatrzone w silnie przekształcone odnóża lub ich rudymenty. Część gatunków posjada wewnętrzny ajjarat gębowy, którego nasada położona jest w obrębie puszki głowowej, oraz przeważnie bardzo drobne wymiary ciała. Są spotykane (niektóre nadzwyczaj licznie) w glebie i ściółce. Wśród nich wyróżniamy

gromady: plcrwogonków Protura. widłogonków Diplura i skoczogonków Collembola oraz owadów Insecta.

Plerwogonki obejmują nieliczne, białawe i drobne gatunki (do 2 mm długości ciała). Są pozbawione oczu 1 czułków, których funkcje przejmują wydłużone I skierowane do przodu przednie odnóża. Na pierwszych trzech segmentach odwłokowych osadzone są trzonowate rudymenty odnóży. Prowadzą ukryty tryb życia.

Wldłogonkl są Jasno ubarwionym* 1 stosunkowo drobnymi stawonogami (do 10 mm długości ciała). Mają zredukowane oczy, lecz dobrze rozwinięte, nitkowate czulki. Na wierzchołku odwłoka występuje para długich, wieloczłonowych nici (Campodea sp.), lub krótkich, Jednoczłonowych cęgów (Japyx sp.). Na spodzie odwłoka zachowują się trzonkowąte rudymenty odnóży. Przebywają w miejscach wilgotnych, prowadząc ukryty tryb życia.

Skoczogonkl są przeważnie drobnymi (około 1-3 mm długości), rzadziej osiągającymi 9 mm (u występującego w Polsce Tetrodontophora blelanensls Waga) stawonogami. Mają ciało wydłużone lub krępe, prawie kuliste (np. u Sminthurus sp.), jasno ubarwione, prawie białe (u Onychiurus sp.), żółte lub granatowe, opalizujące (Entomobryidae) lub z wzorem barwnym na stronie grzbietowej (np. u Orcheseiia sp.). Na głowie znajdują się skupienia oczek prostych i przeważnie krótkie czułki. Odwłok złożony tylko z sześciu segmentów zaopatrzony jest w charakterystyczny dla tej grupy stawonogów aparat skoczny. Składa się on z widełek skokowych osadzonych na IV segmencie, w spoczynku podgiętych pod odwłokiem i przytrzymywanych przez hamowidło III segmentu. U nasady odwłoka wyrasta cewka odwłokowa, również biorąca udział w poruszaniu się skokami. Wszystkie elementy tego aparatu są uważane za silnie zmodyfikowane odnóża odwłokowe.

Skoczogonki występują miejscami bardzo licznie i niekiedy są łatwo dostrzegalne, np. Orcheseiia sp., żerująca wśród opadłych liści, granatowa pchlica wodna Podura aguatica zamieszkująca blonkę powierzchniową drobnych zbiorników wodnych, a zwłaszcza Tetrodontophora bielanensis Waga, bardzo liczny w ściółce lasów liściastych.

1.2. Charakterystyka owadów

Owady są grupą bardzo starą filogenetycznie. Najstarsze skamieniałe szczątki, które można zaliczyć do owadów, pochodzą z dolnego dewonu, sprzed 390 milionów lat! (Kukalovś-Peck 1994). Z najmłodszego kartonu (namur A), sprzed ponad 290 milionów lat pochodzi najstarszy znany szczątek skrzydła owada latającego—Stygnę roemeri Handlirsch, 1908 (ryc. 4). Okaz ten został znaleziony w dawnej Kopalni Alfred w Siemianowicach Śląskich, lecz, niestety, zaginął w czasie II wojny światowej. Już wtedy jednak owady musiały być bardzo zróżnicowane, bowiem z nieco młodszych skamieniałości znamy ich wielką różnorodność.

49