DSCF6756

471 Przekrój własnego domu Charles'a de WaiUy

(1776-1779) na Rue de la Pćpiniere (ob. Rue de Boćtie),

Paryż

sson, do którego podchodziło się przez pozornie na poły zasypany rzymski łuk.

Ledoux i malowniczość

Pomysłowość, zaskoczenie i niemal asymetria cechujące dom Charles'a de Wailly i Hótei de Thćlusson to także niektóre cechy kierunku malowniczego (picturesyue), zwłaszcza w odniesieniu do ogrodów. Chociaż był to zasadniczo kierunek angielski, to grunt dla niego został przygotowany we Francji, między innymi przez mające duży wpływ pisma filozofa ]eana-Jacques'a Rousseau (1712-1778), na przykład Dtscours (Rozprawy) opublikowane w dwóch tomach w latach 1750 i 1754. Utrzymując, że człowiek był pierwotnie wolny, prawy i szczęśliwy, ale później zepsuło go społeczeństwo i życie miejskie, Rousseau w sposób liryczny i sentymentalny postulował powrót człowieka do prostego żyda w harmonii z naturą. Jednym z pierwszych wizualnych wyrazów tej postawy był słynny ogród w Ermenonvilie pod Paryżem. Ogród ten, ze swymi licznymi „malowniczymi" budowlami ogrodowymi, został założony w latach sześćdziesiątych (uzupełniany przez kilka kolejnych lat) przez markiza de Girardin, przyjaciela Rousseau, który mieszkał w Er-menonville i został tu pochowany na wysepce jednego ze stawów. Markizowi Girardin pomagali J.-M. Morel oraz malarz Hubert Robert, specjalizujący się w przedstawianiu romantycznego aspektu zrujnowanych budowli. W1777 r. Girardin opublikował książkę De la camposition des paysages (O kompozycji krajobrazów), w której - zainspirowany przez Rousseau - podkreślał możliwośd pejzażu w przemawianiu do zmysłów i do duszy. Konsekwencje tego nowego podejścia do skojarzeniowego łączenia architektury i krajobrazu zostały zawarte w książce Nicolasa le Camusa de Mćztóres z 1780 r. pod tytułem Le genie de l'archiłecture; ou, I'analogie de cel art avec sensations (Duch architektury, czyli analogia tej sztuki do naszych uczuć).

Zastosowanie przez Le Camusa de Mćzićres ekspresyjnych form do wzbudzania uczuć stosownych do danego rodzaju budowli znalazło odzwierciedlenie w idealnych projektach 1-tienne'a-Louisa Boullćego (1728-1799) z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Megalomańska skala jego bibliotek, muzeów, grobowców, piramid i wież bramnych, przedstawionych w niezwykłym oświetleniu, wyrażała romantyczne przekonanie o możliwości poruszania duszy przez podstawowe formy stereometryczne - sześcian, cylinder, piramidę, a zwłaszcza kulę. Architekt stał się teraz wizjonerem mogącym tworzyć nowy świat, kapłanem mogącym zmieniać ludzkie dusze. Dla architekta nie była to zbyt bezpieczna rola i Boullee nigdy nie podjął się jej w praktyce. Jedynym, który to uczynił, był bardziej praktyczny i bardziej ambitny Claude-Nicolas Ledoux (1735-1806).

Ledoux, czołowy francuski architekt w latach bezpośrednio przed rewolucją 1789 r., działał na większą skalę niż którykolwiek z architektów omówionych dotąd w tym podrozdziale. Oprócz projektów licznych domów miejskich o niezwykłej elegancji, stworzył słynny teatr w Be-sanęon, saliny w Arc-et-Senans, więzienie w Aix, miejskie rogatki w Paryżu oraz wizjonerski projekt idealnego miasta Chaux. Ledoux różnił się od współczesnych sobie archi-