DSCN1678

Deprywacja 27

tuacji, zachowanie może przebiegać całkowicie odmiennie. Uwzględnia się tu zatem wpływ „czynników subiektywnych” na zachodzące obiektywnie zachowania, a w konsekwencji także na procesy społeczne. „Sądzimy, iż każda sytuacja winna być studiowana przez badacza tak, jak doświadcza jej poszczególna jednostka ludzka posiadająca świadomość tej sytuacji. Dla uniknięcia nieporozumień proponujemy odróżnienie sytuacji w tym rozumieniu od obiektywnych warunków, w jakich jednostki ludzkie żyją i działają. Jednostka mająca do czynienia z pewną sytuacją może nie brać pod uwagę warunków, które — wzięte pod uwagę - radykalnie zmieniłyby jej koncepcję sytuacji; często też uwzględnia fakty nie będące częścią warunków obiektywnych” [F. Znaniecki 1971, s. 419J. Nawet w wypadku fałszywego (błędnego) zdefiniowania sytuacji ta przyjęta definicja - w wyniku podjętych działań - powoduje pewne realne następstwa. .Jeśli ludzie definiują sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi w swoich konsekwencjach” [R.K. Merton 1982, s. 462]. To twierdzenie W.I. Thomasa stanowi podstawę mechanizmu samospełniających się przepowiedni.

Sposób wyjaśniania działań podmiotowych zawarty w koncepcji definicji sytuacji stanowi istotny element wielu humanistycznych nurtów współczesnej socjologii, m.in. socjologii fenomenologicznej i etnometodo-logii, interakcjonizmu symbolicznego i in. (AS.)

Zob. postawa jako definicja sytuacji, samospcl-niające się przepowiednie, socjalizacja, socjologia życia codziennego, współczynnik humanistyczny.

Literatura;

Mciton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa.

Parsons T., 1964, The Social System, Frce Press, Glencoc.

Thomas W.I.. 1975, Definicja sytuacji [w:| Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej.

wybór W. Dcrczyński, A. Jasińska-Konia.

J. Szacki. PWN. Warszawa.

Thomas W.I., Znaniecki P„ 1976. Chłop polski w Europie i Ameryce, t. I: Organizacja grupy pierwotnej, Lud. Spółdz. Wydaw.. Warszawa.

Wolff K.H., 1964. Definition óf the Situalion Iw:] A Diclionary of the Social Sciences,

J. Gould, W.L. Kolb (cds), Free Press, New York.

Znaniecki F„ 1971, Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój, PWN, Warszawa.

Definicje zastępcze, zob. ideologiczny model postawy.

Deindywidualizacja, zob. dezindywi-dualizacja.

Deinstytucjonalizacja, zob. instytucja totalna.

Dekompozycja, zob. koncepcja de-kompozycji.

Deprywacja, stan upośledzenia; brak zaspokojenia istotnych potrzeb życiowych. Według Charlesa Glocka deprywacja „odnosi się do wszelkich sposobów, na jakie jednostka lub grupa może być. lub może czuć się upośledzona w porównaniu z innymi jednostkami lub grupami albo w odniesieniu do jakiegoś zestawu standardów" (cyt. za [E. Hałas 1992, s. 120]). Pojęcie to jest przydatne do opisu zróżnicowań społecznych oraz wyjaśniania przyczyn wybuchu konfliktów. Wyróżnia się przy tym de-prywację absolutną - stan skrajnego niczaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych, orazdeprywację względną -tzn. pogorszenie dotychczasowych warunków egzystencji. Poczucie względnej deprywacji występuje również w przypadku, gdy sytuacja bytowa nie ulega zmianie, lub nawet poprawia się, jednak zmiany zachodzące u innych oceniane są jako korzystniejsze. Ponadto odróżnia się deprywację od poczucia deprywacji, czyli subiektywnego odzwierciedlenia stanu upośledzenia, które nie zawsze musi być zgodne z obiektywnie istniejącą sytuacją. Podkreśla się (np. Ralf