DSCN1682

znania naukowego, które nic byłoby tak fci-$Ic związane 7 tieterminizmem '

W związku z tym wylania się koleina kontrowersja, dotycząca relacji między doznaniem a rzeczywistością. Ten tradycyjny problem filozoficzny w odniesieniu do ino-ru determinizm—indeterminizm przybierał różne formy. W najbardziej radykalnej postaci kwestionował prawomocność poznania naukowego (E. Boutroux, H. Poincare H. Bergson). Roman Ingarden przeciwstawiał się tym orientacjom wskazując, iż .miesza się" w nich zagadnienia ontologiczne z epistemologicznymi [R. Ingarden 1971. ^s    Ścisłe rozgraniczenie tych

dwóch sfer stanowi warunek poprawności metodologicznej analiz filozoficznych. Należy jednak podkreślić a teza ta jest uznawana przez niemal wszystkich socjologów że poznanie ma zawsze charakter podmiotowy, że jest to „czyjeś” poznanie i w zw iązku z. tym rady kalne rozgraniczenie tych dw óch sfer nie jest w pełni możliwe.

Socjologia, jak każda nauka, przyjmuje stanowisko deterministyczne. Dcterminizm ten w różnych orientacjach teoretycznych przybiera jednak nieco odmienną postać. Nurt pozytyw istyczny usiłuje odkry ć obiektywne prawa „rządzące” ludzkimi zachowaniami i przebiegiem wszelkich procesów społecznych. Prawa, których się poszukuje, mają charakter konieczności i podobnie jak prawa przyrody - nie można ich w żaden sposób zmienić, a jedynie można się do nich dostosować. Z kolei w nurcie humanistycznym, który także uwzględnia stanowisko deterministyczne |W.I. Thomas, F. Znaniecki 1976. ś. 64-69], determinizm jest mniej rygorystyczny. Większą uwagę, niż poprzednio, poświęca się procesom tworzenia definicji sytuacji, konstruowaniu obrazów rzeczywistości i ich wpływu na podejmowane działania społecz-ne. Orientacja ta akcentuje rolę aktywności poznawczej po miotu i. co się z tym wiąże, procesów sa-modeterminacji. Działania podmiotowe me zalezą, w tym ujęciu, wyłącznic od czynników zewnętrznych, lecz. w znacznej mie-

Dctcrminłzm w socjologii 31

od samej jednostki, od jej sposobu po-

^{SC !ę UZnąic się} 7SX zde-laminowaną to w swoim zachowaniu jed-nos^a stara się podporządkować różnym „Koniecznosciom'’ i „obiektywnym warun-Kom Często okazuje się jednak, zc wiele \ tych „konieczności” istnieje tylko dlatego.

. ^{lud/JC s}4 przekonam o ich obiektywności i Mosownic do tego przekonania postępują

Zob. autodctcrminizin, działanie społeczne, kuł-tura, naturalizm-antynaturalizm, pozytywizm, socjologia, sytuacjonizm. współczynnik humanistyczny.

Literatura:

Amsterdamski S., 1983. Między historią a metodą. Spory o racjonalność nauki. PIW, Warszawa.

Berger PI.. Luckmann 1.. 1983. Społeczne tworzenie rzeczywistości. PIW. Warszawa.

Bunge M . 1%8. O przyczyno*ośa Miejsce zasady przyczynow ej m c współczesnej nauce. PWN. Warszawa

Ingarden R. 1971. Stanow isko teorii poznania w systemie nauk filozoficznych (w:] tegoż. Dzieła filozoficzne V podstaw teoni poznania Część-1. PWN. Warszawa.

Ingarden R . 1981. Spór o istmeme świata. L 3 O strukturze przyczy nowej realnego świata. PWN. Warszawa

Karpiński J. 1985. Przyczyno* iwć w badaniach socjologicznych. PWN, Warszawa Krajewski W . 1977, Konieczność, przypadek prawo statystyczne. PW N, Warszawa. Krajewski W„ 1987, Determinizm i indetermi-ntzm | w ] Filozofia a nauka Zarys encyklopedyzm. Ossolineum. Wrocław.

Malewski A. Topolski J. 1975. O wyjaśnianiu przyczynowym w historii |w | A Malewski, () „ow y kształt nauk społecznych Pisma zebrane, PWN. Warszawa.

Myrdal 0.. 1976. Niedorozwój i rozwój (w j Teoria rozwoju społecznego Wypisy, pod red R Dyoniziaka, AL w Krakowie, Kraków.    .    ... .

Poppcr KR. 1984, Nędza historykcyzmu. Wyd

Krąg. Warszawa

Ibomas W I.. Znaniecki F . 1976. Chlap polski *■ Europie t Ameryce, t I Organizacja gru-