DSCN1753

ivicntaino.sc 10

formacji o życiu społecznym”. Zasady te nic zawsze są sobie w pełni uświadamiane; „osiowymi” elementami menatlności są -w ujęciu J. Reykowskiego — ukryte założenia normatywne.

Składnikami mentalności są — w nieco innym ujęciu - orientacje, tj. /generalizowane tendencje do postrzegania, wartościowania, odczuwania i reagowania na rzeczywistość społeczną [M. Ziółkowski, J. Ko-ralewicz 1990, s. 14]. Wyróżnia się następujące typy orientacji: I) indywidualistyczną versus kolektywistyczną, 2) produktywną eerstis receptywno-roszczen iową, 3) podmiotową versus submisyjną (nastawioną na podporządkowanie). Na podstawie przeprowadzonych (w 1988 r.) badań w społeczeństwie polskim wyróżnić można trzy zasadnicze typy mentalności: I) mentalność „biemo-produktywno-antyindywidualistycz-ną". 2) mentalność „obronno-zachowaw-czo-roszczeniową”, 3) mentalność „przed-siębiorczo-podmiotową” [M. Ziółkowski, J, Koralewicz 1990. s. 136-137].

Dla konkretnych celów badawczych wyróżnia się rozmaite typy mentalności. Wiesława Kózek [1994, s. 328] analizuje mentalność ekonomiczną, określając ją jako „sposób myślenia i odnoszenia się do rzeczywistości gospodarczej”. Wyodrębnia przy tym pięć „typów czystych” mentalności ekonomicznej w warunkach społeczeństwa socjalistycznego: 1) mentalność etatystyczną. 2) mentalność przystosowawczą („frustracyj-ną”), 3) mentalność ethosową, 4) mentalność quasi-rynkową, 5) mentalność przedsiębiorczą [ibidem, s. 330 i n. ]. Sławomir Partycki (1993, s. 105] zajmuje się mentalnością inflacyjną. Dla Zinaidy Sikiewicz [1994] mentalność to „specyficzny styl życia, który wyraża się w kompleksie stereotypów ogólnospołecznych, socjokulturuwych, socjoekonomicznych, etycznych i pośrednio w motywach i orientacjach wartościujących”. Autorka ta wyróżnia następujące cechy mentalności radzieckiej: paternalizm, cgalita-tyzm. etatyzm, samoidentyfikocję grupową, postać wroga.

Decydujący wpływ na kształtowanie się mentalności wywierają obowiązujące w ramach danej kultury wartości. Szczególnie wyraźnie ukazują to międzykulturowe badania porównawcze. W nauce o organizacji i zarządzaniu wyróżnia się podejście określane jako „programowanie mentalne" {niemal progranunitig), kładące nacisk na badanie indywidualnych i grupowych wartości, przekonań, preferencji (zob. [A. Sor-ge 1985, s. 242]). W ujęciach tych wartości są traktowane jako programy mentalne, formowane już w dzieciństwie, w procesie socjalizacji. Przyjęte w różnych krajach style zarządzania mają swoją specyfikę. Przenoszenie niektórych wzorców do innych krajów i traktowanie ich jako najlepszych nie zawsze jest zabiegiem właściwym. Wzorce te mogą nie przystawać do istniejących już instytucji oraz „zaprogramowania" mentalnego aktorów społecznych. (A.S.)

Zob. ethos, kolektywizm, socjalizacja, socjologia ekonomiczno, styl życia, uspołecznienie osobowości. wartość.

Literatura:

Kózek W.,    1994. Mentalność ekonomiczna

Polaków. Jej obraz i konsekwencje [w:] Zmierzch socjalizmu państwowego. Szkice z socjologii ekonomicznej, pod red. W. Morawskiego. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa Partycki S., 1993. Społeczny wymiar inflacji. UMCS. Lublin.

Rcykowski J., 1990. Ukryte załoZema normatywne jako osiowy składnik mentalności [w:] Orientacje społeczne jako element mentalności, pod red. J. Reykowskiego. K. Skarżyńskiej. M. Ziółkowskiego. Wyd. Nakom. Poznań.

Sikiewicz Z., 1994. Mentalność radziecka w świadomości masowej Rosjan, referat na IX Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny, Lublin (maszyn, powielony).

Sorge A.. 1985. Culture. 's Conseąuences [w:] Introducing Management, P. Lawrencc. K. Elliot (cds). Pcnguin Books. London. Ziółkowski M.. Koralewicz J.. 1990. Mentalność Polaków Sposoby myślenia o polityce, gospodarce i tyciu społecznym w końcu lat osiemdziesiątych, Wyd. Nakom. Poznań