DSCN1854

202 Tabu

T

Tabu, kulturowo ustanowiony zakaz wykonywania pewnych czynności. Zakaz ten dotyczyć może spożywania określonych potraw, stykania się z określonymi przedmiotami, używania pewnych nazw, przebywania w określonych miejscach. Tabu to również przedmiot, którego ten zakaz dotyczy - rzecz, osoba, zwierzę. Termin „tabu” został przejęty od ludów Polinezji [J. Maisonneuvc 1995, s. 24].

Podstawową funkcją tabu jest ustanowienie rozdziału między sferą sacrum a profan um. między „czystym” i „nieczystym”. Przestrzeganie pewnych zakazów, wyznaczonych granic staje się podstawą porządku społecznego. Raymond Firth interpretuje tabu jako mechanizm kontroli społecznej. Mary Douglas [1966] bada sposoby wykorzystania tabu jako społecznie ustanowionego wyznacznika tworzącego i podtrzymującego społeczne klasyfikacje.

James George Frazer [1971, s. 247-315] ukazując różne rodzaje tabu wymienia: czynności tabu (np. zakaz współżycia seksualnego między bliskimi krewnymi i niektórymi obcymi - czyli tabu kazirodztwa, zakaz spożywania pewnych potraw), tabu dotyczące osób (obcych, przywódców, kobiet w czasie menstruacji i połogu, zwłok), tabu dotyczące pewnych przedmiotów oraz słowa tabu (np. imiona, nazwiska różnych osób, zmarłych, imiona bogów). William G. Sumner [1995, i. 33] wyróżnił dwa typy tabu: tabu ochronne oraz tabu destrukcyjne. Pierwsze mają na celu ochronę i bezpieczeństwo (np. zakaz spożywania pewnych roślin, które mogą być trujące — jest to przejaw skumulowanych doświadczeń danej zbiorowości), drugie, oprócz aspektu utylitarnego, zawierają w sobie pewną filo. zofię społeczną lub aspekty mistyczne i mają za zadanie eliminowanie i tępienie pewnych zachowań, które mogą być szkodliwe dla grupy; taki charakter mają zakazy dotyczące kwestii płci, własności, wojny, zjawisk nadprzyrodzonych itp.

Osoby naruszające tabu dokonują zamachu na pewien naturalny porządek normatywny, uznawany za coś oczywistego w obrębie danej zbiorowości. To poczucie oczywistości powoduje, że członkowie tej zbiorowości mają zazwyczaj duże trudności w racjonalnym uzasadnianiu zasadności przestrzegania przyjętych zakazów. Krzy. sztof Kiciński [1998, s. 25] wyróżnia na tą podstawie „orientację tabuistyczną" jako jedną z orientacji moralnych.

Jako rodzaj tabu w naszej kulturze traktować można tematy, których należy unikać w czasie konwersacji. W kodeksach dobrych manier wskazuje się np. następujące tematy, których nie powinno się poru-szać: zarobki, niepowodzenia osobiste, intymne szczegóły własnego życia, opowieści w złym guście, świńskie dowcipy, plotki, kwestie religijne, kontrowersyjne tematy -polityczne lub obyczajowe [Poradnik. 1999, s. 49]. Ponadto należy unikać nomów o chorobach, pytań o wiek, pytań o pracę (gdyż sugeruje to interesowność), dlaczego ktoś jest samotny, dlaczego nie posiada dzieci. Tak zwaną polityczną poprawność zaliczyć można również do zachowań typu tabuistycznego.

Agresywna reklama przełamała niektóre tematy tabu występujące w naszym społeczeństwie - np. publiczne mówienie o rzeczach czy sprawach wywołujących wstydb wość (np. podpaski higieniczne, trudności z utrzymaniem świeżego oddechu). (AS.)

Zob. kontrola społeczna, obyczaj.

Literatura:

Douglas M., 1966. Purity and Danger, RoulWp and Kcgan Paul, London Frazer J.G.. 1971. Zioła gaiąź. I. 1, PIW. War ssawa.