DSCN1928

164

formy z -’ew- (ojcewski), hiperpoprawne ja- (jadwdbny, Jaronim), formy jachaó; w Księgach wiejskich: -ewi (sędzieioi). Także wymowa samogłosek nosowych u tych pisarzy wykazuje pewną zgodność z wymową wielkopolską.

Na istotne zmiany w nacechowaniu dialektycznym zabytków późniejszych w porównaniu z poprzednimi wskazywaliśmy w rozdziale IV. Niwelacja różnic w zasobie cech gwarowych zabytków wielkopolskich i małopolskich miała różne przyczyny: 1) wewnętrzny rozwój dialektu. Przykładem tego może być wyzbycie się przez dialekt wielkopolski takich cech, jak re(^ra); tert (<farł); -k, -c; je    ja-); *e^a. Były to w Wielkopolsce zjawiska sporadyczne, przej

ściowo występujące i to prawdopodobnie na niektórych tylko terenach. Zniknęły one szybko w zabytkach wielkopolskich, bo zniknęły także w języku mówionym w wyniku wewnętrznych dążności unifikacyjnych. Taką hipotezę potwierdza stan w gwarach dzisiejszych. 2) Wpływy wzajemne obydwu dialektów istniały niewątpliwie przy ścieraniu się różnych form wyrazowych. I tak na przykład wpływem małopolskim musimy wytłumaczyć unikanie przez pisarzy wielkopolskich pierwszej połowy XVI w. form stojać, bojać się, choć istnieją one dziś w części północnej gwarowego obszaru wielkopolskiego. Także ograniczanie form z -ew- w zabytkaoh wielkopolskich odbywało się niewątpliwie pod wpływem dialektu małopolskiego, bo wymowa -'ew- jest do dziś znamienną cechą gwar wielkopolskich. Z drugiej strony o wpływie wielkopolskim na język pisarzy małopolskich świadczy zwycięstwo wymowy chwała; uirzal, śrzoda; upowszechnienie przedrostka na-. Trudno nie uznać wpływu wielkopolskiego w kształtowaniu wymowy samogłosek nosowych i pisowni ę (przy ustalaniu pisowni wymowa ę w Małopolsce była w zaczątkach, gdy w Wielkopolsce zapoczątkowana była dawno i w pierwszej połowie XVI w. oznaczana często znakiem ę). Także niewątpliwie pewną rolę odegrała Wielkopolska w zakresie niedopuszczenia do języka literackiego mazurzenia, nawet jeśli się przyjmie, że było to w Małopolsce zjawisko późne (koniec XV w.). Podane tu przykłady — nie wyczerpując zagadnienia — wskazują na wpływy wielkopolskie i małopolskie na kształtowanie się norm języka ogólnego. 3) Język czeski odegrał przy ścieraniu się różnych form wielkopolskich i małopolskich rolę arbitra, co wykazał już przekonująco Z. Stieber.

Zmiany w nacechowaniu dialektycznym zabytków wielkopolskich i małopolskich wykazane w tej pracy skłaniają do zachowania daleko idącej ostrożności w ustalaniu zasobu cech dialektycznych małopolskich i wielkopolskich przyjmowanych jako podstawa porównawcza w zestawieniaoh z językiem druków drugiej połowy XVI w. Gdy uwzględnimy w tyoh konfrontacjach fakty historycznodialektyezne z pierwszej połowy XVI w. (z perspektywą językową w wiek XV), okaże się, że „zgodność” dialektu wielkopolskiego z językiem literackim drugiej połowy XVI w. jest z pewnością nie mniejsza niż dialektu małopolskiego. Dyskusyjna jest sprawa, który okres rozwoju języka staropolskiego uznać za najważniejszy w procesie kształtowania się