GENETYKA Anna Sadakierska Chudy , Grażyna Dąbrowska str5

92 Rozdział 7

p

brak transkrypcji

Mutacje w intronach lub na granicy intron ^kson powodują zaburzenia składania RN A (niewłaściwe wycięcie lub nicwycięcie intronu). Może to powodować delecje lub insercje aminokwasów w polipeptydzie lub zmienić fazę odczytu, np. niektóre odmiany P-talasemii spowodowane są zaburzeniami wycinania intronów w transkryptach zmutowanych genów [5-globinowych.

7.3.3. Skutki mutacji u diploidalnych organizmów wielokomórkowych

Mutacje somatyczne u organizmów diploidalnych nie mają większego znaczenia, chyba że prowadzą do transformacji nowotworowej. Wiele mutacji (m.in. ciche) nie zmienia znacząco fenotypu. Istnieje jednak szereg kategorii mutacji wywierających poważny wpływ na organizm.

1.    Utrata funkcji. Polega na utracie lub zmniejszeniu aktywności białka. W większości są to mutacje recesywne, wówczas u heterozygot gen dominujący w pełni kompensuje skutki mutacji. Gdy jednak mutacja utraty funkcji jest dominująca, to u heterozygot mamy do czynienia z efektem ilościowym, organizm nie toleruje 50% utraty aktywności białka. U ludzi w ten sposób można wyjaśnić mechanizm wielu chorób genetycznych, np. zespół Marfana spowodowany mutacją genu kodującego białko tkanki łącznej fibrylinę. Utrata funkcji jest szczególnie niebezpieczna w przypadku genów supresorow ych (antyonkogenów), ponieważ pełnią one funkcję ochronną. Chronią dojrzałą zróżnicowaną komórkę przed wpływem czynników wzrostu i różnicowania oraz blokują niekontrolowaną proliferację komórek. Inaktywacja tych genów w^r wyniku delecji, translokacji niezrównoważonej lub mutacji punktowej prowadzi do rozwoju nowotworu.

2.    Nabycie funkcji. W wyniku mutacji białko zyskuje nietypową aktywność (np. mutacja powoduje nadekspresję genu lub ekspresję w- niewłaściwej tkance czy okresie rozwoju). Wiele tego typu mutacji zachodzi w sekwencjach regulatorow ych. W genomie znajdują się geny zwane protoonkogena-mi, które kodują białka kontrolujące procesy wzrostu, proliferacji i różnicowania się komórek. Aktyw acja protoonkogenu może spowodować zmianę funkcji białka z fizjologicznej na onkogenną. Przekształcenie protoonko-a) insercja i delecja prowadzące do przedwczesnej terminacji translacji

ł

insercja ♦ G

^AUG) _Icuq _{GGq pGIJ _tAGU_J pC/^ pCp pC/^ pAGj ...

met    leu    gly    cys ^ ser    pro pro ser stop

pup pup _{GGq pGp yUAG) UCC ACC GUC AUA G.

met    leu    gly    trp stop

^ delecja - U

^up pup pGp (jgu, pGU, pCA, pcp pcA, pAG,...

met leu gly cys ^ ser pro pro ser stop

^up pup pGp fJGA, guc cac cgu cau ag ...

met leu gly stop

b) insercja i delecja prowadzące do zmiany sekwencji aminokwasowej w polipeptydzie

ł insercja + U

pup pup pGp _Iuuq ^AGL) pCA, pCG, pCA, pAG,...

met leu gly fen ^ ser    pro pro ser stop

_tAup pup pup put) pAG, pcc, pcc, puc, puA, g ..

met    leu    val    val    gin    ser    thr    val    ile

delecja - G

pup puc, pGp pGp pGp pcA, pcp pcA, pAG,...

met    leu    gly    cys ^    ser    pro    pro    ser    stop

pup puc, pGLj fiUAj puc, pAC, pGU, pAU, AG ...

met    leu    gly    val    val    his    arg    his

Ryc. 7.19. Skutki Insorcjl i dolocjl pojodync/ych nukleotydów