historia dyplomacji (21)

skiewskie. W dniu 3 listopada Holzschauer, Plettenberg, Tyzenhauz, wa-żyński, przedstawiciele Rygi, Ramm i Meync oraz Dorpatu, gdzie prowadzono pertraktacje, Bartholomeus Schwind i Hanus Ren, a ze strony Pskowa, Andrzej Kwasznyj, Aleksy Tałyszczew, Iwan Bojkow, Grigorij Bieszencew, Fiodor Hołoszczapow zawarli na lat 3 — ponad miesiąc przed rozejmem dywilińskim — lokalne zawieszenie broni. W tym czasie należało nie tylko wstrzymać się od wrogich względem siebie kroków, lecz także wspólnie występować przeciw tym wszystkim, którzy spokój nad granicą chcieliby zakłócać⁷¹. Zarazem postępująca słabość wojska, które nie otrzymywało żołdu, spowodowała, iż zdecydowano się na ustępstwa wobec Szwedów. Uzgodniony w początkach listopada tekst traktatu, mimo że pozostawiał w rękach zdobywców Parnawę, podpisali 15 listopada w obozie pod Karkus Holzschuer, Ramm, Tyzenhauz, Ważyński. Szwedzi, Gabriel Oxenstiema, gubernator Estonii, Adam Schrapfer i Karl Karlsson Gyllenhielm, podpisy złożyli w Tolsburgu 8 grudnia¹.

Dwuletni rozejm miał obowiązywać od 11 listopada 1618 r., o zamiarze wznowienia działań strona przeciwna winna być powiadomiona 3 miesiące wcześniej. Gdy wygasł, przedłużony nie został. W marcu 1620 r. wyznaczono komisarzy, byli to: Jan Karol Chodkiewicz, hetman wielki litewski i administrator inflancki, Jan Gotard Tyzenhauz, starosta marienburski, Krzysztof Wiesiołowski, starosta ronnenburski oraz Bartłomiej Ważyński. Instrukcja wystawiona została przez senat i w imieniu Rzeczypospolitej (Nos ... senatores nomine totius Reipublicae); żądano zwrotu Pamawy, godzono się w razie niepowodzenia na przedłużenie rozejmu do 4 a nawet 7 lat, zastrzegając wolność handlu, ale do rozmów jak się wydaje, nie doszło². Liczono na pomoc Jakuba I, który, jak zapisał w Pamiętniku Jerzy Ossoliński, „operam suam w tej mierze chętnie rad ofiarował z upewnieniem, że tę prolongację otrzymać ma”, ale jeśli król i podjął jakieś starania, to nie zmieniły one decyzji Gustawa Adolfa. U schyłku zimy (20 III 1621) Szwedzi zażądali trwałego unormowania wzajemnych stosunków. Do rozmów, chyba w Dorpacie, doszło w maju i zakończyły się one pełnym niepowodzeniem Polaków³. „Tak

daleko przyszło, ze nam pokoj oapowieazieu, a pewną wojnę opowie-WJ&dzteli”⁷*. Żądanie wyznaczonych przez króla komisarzy, Waltera Pletten-■f berga, Jana Gotarda Tyzenhauza, Bartłomieja Ważyńskiego, aby dopiero _z tą chwilą liczyć się począł okres zapowiedzi wojny, Szwedzi odrzucili. * stali na stanowisku, że liczy się on z chwilą wysłania listu, który propozycję traktatów zawierał, wreszcie zgodzili się na przedłużenie rozej-jnu o miesiąc. W lipcu Gustaw Adolf wykorzystując zaabsorbowanie Bzeczypospolitej wojną turecką, uderzył na Inflanty, zajął Rygę, przejściowo Mitawę, umocnił szwedzkie panowanie po Dźwinę i Ewiksztę. W roku następnym Krzysztof Radziwiłł zdołał odzyskać Mitawę i gdy zmagania z przybyłymi z odsieczą, zresztą spóźnioną, oddziałami Gustawa Adolfa nie dały wyniku, zgodził się na podjęcie rozmów. Zygmunt III wyznaczył komisję, do hetmana pisał 18 sierpnia, że nakazał wydać instrukcję i plenipotencję, zezwalał na zawarcie rozejmu nawet na lat 20, ale za cenę zwrotu Parnawy i Rygi⁷⁷. Tymczasem, w toku rozmów, których pretekstem była wymiana jeńców, prowadzili je Jan Denhoff i Wrangel, Szwedzi zaproponowali spotkanie wodzów Krzysztofa Radziwiłła i Jakoba Pontussona De la Gardie, przez Polaków zwanego Pontusem. Subdelegaci, ze strony polskiej Ernest Denhoff, porucznik Gu-dziejewski, ze szwedzkiej Svante Baner, Gustav Horn i Johan Fegroeus ustalili, że rozmowy prowadzone będą 20 lipca w specjalnie rozbitym namiocie, że pertraktujący wejdą jednocześnie i z przeciwnych stron, że eskorta liczyć będzie 1000 ludzi z każdej strony⁷*.

Szwedzi nastawali na zawarcie rozejmu długoterminowego oferując, jeśli trwać będzie lat 30, zwrot Parnawy, jeśli 60, także i Rygi. Polacy nie godzili się na rozwiązania, które przekreślały możność kontynuowania przez Zygmunta Wazę starań o odzyskanie korony, to jest, aby pełnomocnictwa i warunki rozejmu, choćby krótkoterminowego i na zasadzie status quo, potwierdzane być musiały przez króla. Propozycję zawarcia odrębnego rozejmu, między Wielkim Księstwem Litewskim

1    Szwecją Radziwiłł odrzucił bez podejmowania dyskusji, jako sprzeczną

²    postanowieniami unii lubelskiej. Podobnie bez następstw pozostał list z 10 maja, w którym Szwedzi atakując Zygmunta Wazę, wykazując niedogodności (dla Litwy) związku z Koroną, proponowali Litwinom unię.

^u AGAD AR, dz. V, t. 413, nr 16762, Johan Ulrich do Jana Dowgiałły Stryszki, starosty birżańskiego, 28 V 1621 Ryga; AGAD, AR, dz. II, nr 753. Komisarze do Krzysztofa Radziwiłła, 2 VI 1621 Dorpat.

Racz., rkps 2, s. 1259. Liteirae Senatorum Regni Sueciae ad Ordines Magni Di*catis Lithuaniae... AGAD, AR, dz. III, nr 2. Zygmunt III do Krzysztofa Radzi-w łła, 18 VIII 1622 Warszawa.

BPAN Kórnik, rkps 333. Traktaty i rozmowy Pontusa, hetmana sudermań-^ksi3żęcia Gustawa, z księciem JM Radziwiłłem, hetmanem WXL, 20 VIII jP* *kps no, nr 42.

45

1

BJ, rkps 3594.

⁷³    AGAD, LL 29, k. 12. Actus comissionis in qua Livonica induciae ab anno 1618 ad a. 1620 prorogata: LL 29 k. 22. Instrumentum induciarum 28 XI st. vet 1618 Tolsburg.

2

   Czart., rkps 2519, nr 4. Praescriptum instructionis, 25 III 1620 Warszawa. C. H. Talbot podaje datę 10 XII 1620. Elementa ad fontium editiones, VI, Roma 1962, nr 167 - 168.

3

⁷‘ AGAD, LL 29, k. 1*. Relatio tractatum derpatensis; AGAD, AR, dz. II, nr 740. Artykuły mającego nastąpić pokoju pomiędzy Gustawem Adolfem a Zygmuntem III podane przez Szwedów 20 III 1621.