historia dyplomacji (350)

traktaty rozbiorowe z dworami cesarskimi. W dniu 25 listopada 1795 r. abdykował Stanisław August, a 26 stycznia 1796 r. trzy mocarstwa zawarły konwencję regulującą ostatecznie wszystkie problemy rozbioru i zawierającą zobowiązanie, że żadne z nich w tytułach swych władców nie będzie używać nazwy Królestwo Polskie.

2 POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W LATACH 1787 - 1794

„Im większą winni Polacy zwracać uwagę na wszystko, co dzieje się koło nich, tym bardziej interes ich wymaga wyzbycia się wszelkiej chęci uczestniczenia w tych wydarzeniach” — pisał 18 maja 1788 r. francuski minister spraw zagranicznych Armand Montmorin⁵¹. O ile jednak cudzoziemcy skłonni byli widzieć w kryzysie wschodnim poważne niebezpieczeństwo dla Rzeczypospolitej, o tyle sami Polacy patrzyli w przyszłość na ogół optymistycznie i w konflikcie między sąsiednimi państwami dostrzegali okazję do polepszenia swego położenia. Wobec doświadczeń poprzedniej wojny rosyjsko-tureckiej nie spodziewano się sukcesów tureckich, toteż orientacja rosyjska była właściwie panującą wśród polityków polskich. Wyznawał ją przede wszystkim Stanisław August.

Król od dawna liczył, że konflikt wschodni będzie okazją do zaoferowania Katarzynie II współpracy ze strony Polski i że cesarzowa chcąc wyciągnąć z niej jakieś korzyści zgodzi się na pewne wzmocnienie siły i sprawności Rzeczypospolitej, zwłaszcza że ułatwiłoby to przeciwstawienie się spodziewanym zamachom pruskim. Środkiem do tego miało być formalne przymierze polsko-rosyjskie, a niezbędnym warunkiem je-gp zawarcia oraz podjęcia.-Aichwał o zwiększeniu wojska — sejm pod wę^enr    W rozumowaniu tym było dużo optymizmu, ale

król był zawsze optymistą, a zresztą do podejmowania takiej inicjatywy zmuszała go świadomość, że zostanie ubiegnięty przez opozycję, zwłaszcza spod znaku hetmana Branickiego, która złoży podobne oferty dworowi petersburskiemu, wiążąc je z własnymi postulatami polityczno-ustrojo-wymi. W ówczesnej bowiem grze sił politycznych w Polsce tradycyjnie dominowały sprawy wewnętrzne i im podporządkowywano jeszcze orientacje zagraniczne.

W wyniku misji generała Komarzewskiego do Petersburga król uzyskał zgodę Katarzyny II na spotkanie podczas zaprojektowanej podróży jej na Krym. Stanisław August przybył 24 marca do Kaniowa nad Dnieprem i oczekiwał sześć tygodni na Katarzynę II, która bawiła w Kijowie, skąd popłynąć miała Dnieprem do Chersonia na spotkanie z cesarzem Józefem II. W Kijowie zgromadzili się liczni magnaci polscy, zarówno stronnicy królewscy, jak i przedstawiciele opozycji. Pierwsi traktowani byli uprzejmie, z drugich wyróżniany był niezwykle Szczęsny Potocki, natomiast Ignacy Potocki spotkał się ze zdecydowanie złym przyjęciem. Katarzyna II świadczyła grzeczności królowi wysyłając do Kaniowa różnych dygnitarzy rosyjskich. Manifestacyjnie okazywał Stanisławowi Augustowi atencje Potiomkin. Przez Stackelberga cesarzowa otrzymała pismo zawierające „życzenia króla”, a pewne, zresztą drobniejsze, sprawy król załatwiał z Potiomkinem. Kwestię przymierza poruszył z odwiedzającym go w Kaniowie Bezborodką, który zapewnił go, że Katarzyna II jest nań zdecydowana, a on sam obiecywał popierać idee sejmu skonfederowanego, którą cesarzowa po 1776 r. stale odrzucała. W czasie kilkugodzinnego spotkania z Katarzyną II na galerze w dniu 6 maja, król wręczył jej nowy memoriał wykładając potrzebę aliansu, podniesienia liczby wojska polskiego do prawie 40 000, z czego 25 do 30^300 mogłoby stanowić kontyngent sprzymierzeńczy. Dla~ułatwle-nia aliansu król' postuiowałJprzywFó^enie sobie rozdawnictwa urzędów oraz zgodę na^sejm skonferjeigwajiy, W kilka dni po widzeniu się z Katarzyną II król spotkał się 11 maja w Korsuniu z jadącym do Chersonia Józefem II. Rozmowa trwająca niewiele~~ponad godzinę nie dotyczyła bieżącej polityki, ale cesarz kategorycznie zapewniał,.-izmie rna. żadnych aneksyjnych zamiarów wobec Polski (nie pragnie z niej jednego drzewa, jak się wyraził), samo zasT spotkanie miało być dowodem, że cesarz przestał żywić urazy, jakie miał do króla od czasu wojny o sukcesję bawarską.

Gdy w kilka miesięcy później wybuchła wojna turecka, Stanisław August ponowił propozycję przymierza i domagał się zgody na zawiązanie przez Radę Nieustającą w Warszawie konfederacji, która mocniej ujęłaby władzę w Rzeczypospolitej i pod węzłem której odbyłyby się sejmiki i sejm nadzwyczajny dla zawarcia układu z Rosją i towarzyszących mu uchwał wojskowo-podatkowych. Król zwracał uwagę dworu petersburskiego, że wojna turecka spowodowała „rozbudzenie ducha w narodzie” i że wobec tego jest „rzeczą bezwzględnie konieczną zatrud-mc naród i równocześnie podsunąć mu najsilniejszy związek z Rosją. Należy więc, nie tracąc czasu zawiązać konfederację, zanim naród da się uwieść źle myślącym”⁴⁰. Według królewskiego projektu przymierza oba państwa gwarantować sobie miały integralność terytorium i przyjść z pomocą w razie agresji. Oczywiście istotne znaczenie posiadała gwarancja rosyjska, gwarancja polska była wymieniona jedynie dla formy. Król proponował aukcję wojska do 45 000, z czego 20 000 stanowiłoby

1

J. Feldman, Na przełomie stosunków polsko-francuskich 1774-1787, Ver-gennes xoobec Polski, Kraków 1935, s. 101.

<• E. Rostworowski, Spraioa aukcji wojska na tle sytuacji -politycznej przed Sejmem Czteroletnim, Warszawa 1957, s. 181 - 182.