historia dyplomacji (173)

więcej wówczas osiągnąć nie mogli. Podobnie można oceniać również traktat karłowicki z Turcją (1699).

Obok tego były i ewidentne klęski, jak traktaty welawsko-bydgoski (1657), turecki traktat Gnińskiego (1678) czy Grzymułtowskiego z Moskwą (1686). Te dwa ostatnie, o ironio, przypadły na czasy Jana III Sobieskiego, najwybitniejszego niewątpliwie od czasów Jagiellonów monarchy na tronie polskim.

Wiele Rzeczpospolita zawdzięczała swoim zdolnym i wysoko kwalifikowanym dyplomatom, wśród których ludzie tacy, jak Bieniewski, Brzostowski, Komar czy Małachowski, stanowiliby ozdobę dyplomacji każdego chyba kraju europejskiego.

Wydaje się, że te krótkie uwagi końcowe należałoby zamknąć opinią, że dyplomacja polska drugiej połowy XVII stulecia osiągnęła chyba wszystko, co przy ówczesnej słabości państwa polsko-litewskiego było możliwe.

ŹRÓDŁA I LITERATURA

Źródła rękopiśmienne i archiwalne do dziejów dyplomacji polskiej w drugiej połowie XVII w., w znacznym stopniu wykorzystywane już przez historyków, znajdują się nie tylko w archiwach i zbiorach krajowych, lecz również, co jest rzeczą najzupełniej zrozumiałą, w tego samego typu instytucjach zagranicznych. Ilość i wartość interesujących nas tu źródeł znajdujących się w archiwach obcych jest w zasadzie wprost proporcjonalna do wagi i częstotliwości stosunków dyplomatycznych, jakie Rzeczpospolita utrzymywała z danym państwem w omówionej tu przez nas epoce.

Najwięcej więc i najważniejszych źródeł znajdziemy w archiwach radzieckich, przede wszystkim w przebogatym Centralnym Archiwum Państwowym Akt Dawnych (Centralnyj Gosudarstwiennyj Archiw Driewnich Aktów), a następnie w archiwach wiedeńskich (Haus-, Hof- und Staatsarchiv), sztokholmskich (Riksarkivet, archiwa prywatne), rzymskich (Archiwum Watykańskie, archiwa prywatne), merse-burskim (Deutsches Zentralarchiv), i paryskich (Archives du Ministćre des Af fair es Etrangćres, Archives Nationales, Bibliothćąue Nationale i in.). Niestety nadal nie można korzystać z archiwów tureckich, które byłyby niewątpliwie jednym z najważniejszych przy studiach nad dziejami dyplomacji polskiej XVI - XVII w.

Wśród archiwów i zbiorów krajowych na plan pierwszy wysuwa się oczywiście Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, a w jego zasobach zespoły Archiwum Koronnego Warszawskiego i Metryki Koronnej, przede wszystkim seria Libri Legationum. O wartości tych zespołów mówiliśmy w podrozdziale poświęconym archiwizacji dyplomatycznych akt staropolskich. Rozproszone materiały Archiwum Koronnego a także Libri Legationum znajdują się również w większych i ważniejszych zespołach podworskich AGAD i wielu krajowych zbiorach rękopisów, przede wszystkim w bibliotekach Czartoryskich i PAN w Krakowie, Ossolineum we Wrocławiu oraz Narodowej w Warszawie. Zbiory te zawierają również bezcenne odpisy akt dyplomatycznych z naszej epoki, akt, których oryginały bezpowrotnie zaginęły. Specjalną wartość w tej grupie ma ogromnie cenna kolekcja odpisów sporządzonych w XVIII w. dla Adama Naruszewicza — Teki Naruszewicza, przechowywana w Bibliotece Czartoryskich.

Źródła drukowane i pamiętniki to przede wszystkim materiały o charakterze ogólnym. Materiałów poświęconych wyłącznie sprawom stosunków dyplomatycz-