historia dyplomacji (257)

tym nie tylko koszta polskich misji dyplomatycznych, ale też opłaty na utrzymanie niektórych obcych poselstw w Rzeczypospolitej. Gdy kosztowniejsze poselstwo było, najczęściej trzeba było awansować potrzebne kwoty z własnych czy pożyczonych pieniędzy, które dopiero potem odbierało się z dochodów skarbu. W pewnych przypadkach czynił to sam wysyłany, w innych podskarbi. Najdrożej kosztowały poselstwa do Turcji. Leszczyński miał w 1699 r. przyznane 50 000 talarów; 3000 otrzymał ponadto jego sekretarz. Taką samą kwotę przyszło wydać na poselstwo Chomentowskiego w 1712 r., a jego sekretarz Derengowski dostał 4000“. Wysokość tych kwot była częściowo uzasadniona. Misje do Porty i na Krym otrzymywały wprawdzie tayn, ale z kolei były obciążone zakupem kosztownych podarków dla gospodarzy. Chomentowski wydał 32 000 talarów na prezenty dla Turków. Za pozostałe pieniądze Chomentowski musiał się utrzymać przez rok w Stambule oraz pokryć koszty podróży. W tym samym czasie wysłany tam przez Augusta II Joachim Franciszek Goltz otrzymywał rocznie tylko 6000 talarów z kasy saskiej". Zestawienie to wskazywałoby na pewną niefrasobliwość w dysponowaniu pieniędzmi Rzeczypospolitej na cele dyplomatyczne. Zresztą Chomentowski miał kłopoty z uzyskaniem należnej mu kwoty, niedoszły poseł do Porty Rybiński nie chciał zwrócić otrzymanych uprzednio 12 000 talarów i podskarbi Przebendowski musiał ostatecznie awansować ze swoich pieniędzy.

Późniejsze poselstwa do Stambułu, prawda że nie „wielkie”, wypadały już taniej. W 1721 r. dla Popiela senat przeznaczył na ten cel 9000 talarów, w 1732 r. dla Sierakowskiego 12 000. Skromnie również opłacono poselstwo Jana Stadnickiego (raptem 44 866 złp.), a także Be-noego (6000 talarów). Ostatniemu dodała rada senatu po powrocie w 1744 r. jeszcze 2000 talarów. W 1755 r. Mniszech otrzymał na poselstwo do Stambułu 12 000 talarów (w tym połowę na nadzwyczajne wydatki, tj. zapewne na podarki), tyle samo dostał w trzy lata później Podoski.

Ponadto Rzeczpospolita opłacała tłumaczy i korespondentów w Stambule. Należał do nich m.in. Marini, któremu przyznano w 1729 r. 500 talarów, roczną pensję 600 talarów dostał w 1739 r. tłumacz Giuliani".

Stosunkowo mniej kosztowne bywały misje na Krym, jakkolwiek i w tym wypadku nie obyło się bez podarków. Wysłanie posła do chana w 1699 r. kosztowało 30 000 złp.; do tego dołączył senat 10 000 dukatów podarku dla chana. Ale już posłańcowi, który miał je dowieźć, przyznano na drogę tylko 3000 złp. Dla Lamare’a w 1712 r. wyznaczono na samą drogę na Krym 400 dukatów oraz pokaźną ilość sukna i bławatu na

" Czart., rkps IV 1696, s. 64, 75.

° Zlecenie wypłaty, LHAD, loc. 1446, vol. IV, k. 86.

Czart., rkps IV 1696, s. 87, 98. Także dalsze informacje na podstawie tego źródła. Ponieważ chodzi o senatus consilia, trzeba pamiętać, że są to kwoty przyznane, ale nie wiadomo, czy i kiedy wypłacone.

żupany. Ponadto wziął on ze sobą 7000 dukatów dla chana, wezyra i posła tatarskiego do Rzeczypospolitej oraz paszy chocimskiego. Do tej kwoty dodano potem 6000 dukatów, za które chan miał wyrobić Chomen— towskiemu audiencję u sułtana. W 1726 r. poseł na Krym otrzymał' wszakże tylko 5000 talarów, w tym 2000 na podarki dla chana, zaś w 1731 r. — 4000. Jednocześnie wysłany „emisariusz” Gurowski dla dochodzenia krzywd uczynionych przez Kozaków miał otrzymać tylko 1000 talarów. Poprzednio, w 1722 r., rada senatu podobną kwotę wyznaczyła za nie ustaloną misję stolnikowi mielnickiemu Marianiemu, który pobierać miał po tyleż talarów rocznie. Być może, pełnił on funkcję rezydenta. Także w 1739 r. posłowi do chana wyznaczono 2000 talarów.

Podobną ewolucję, polegającą na ograniczaniu kosztów poselstw obserwuje się także w odniesieniu do innych dworów. Na poselstwo Dzia-łyńskiego do Rosji rada senatu wyznaczyła w 1703 r. 50 000 talarów,, a dla jego sekretarza 5000, przy czym większość miała być płatna ze skarbu koronnego, a tylko 18 000 ze skarbu litewskiego (podobne podziały zdarzały się i przy poselstwach na Krym czy do Porty). Natomiast w 1712 r. posłowi do Rosji przyznano 5000 talarów, w 1721 r. na podobne poselstwo Dunin otrzymał po 1000 talarów miesięcznie (wyniosło to 4000),. wreszcie po 6000 na całe poselstwo wyznaczył senat w 1731 i 1739 r. Koszt opłaty kuriera wynosił 800 talarów. Na poselstwo do Berlina w 1704 r. otrzymać miał Przebendowski ostatecznie 30 000 talarów, jego sekretarz 5000, ale jeszcze walna rada warszawska w 1710 r. pozwoliła mu wybrać nie otrzymaną resztę ze skarbu Rzeczypospolitej. Największą kwotę, jaką wyznaczyła rada senatu, było 100 000 talarów na poselstwo Jana Tarły do Rzymu w 1726 r., zaś dla jego sekretarza 6000, a mniejszego sekretarza 4000. Ale chyba tej kwoty nie wydano, skoro Tarło-skończył swe poselstwo na rokowaniach z nuncjuszem w Polsce. Natomiast rezydent rzymski Puchet otrzymywał, obok stałego wynagrodzenia z kasy saskiej w wysokości od 600 do 3000 talarów rocznie, także dodatki ze skarbu Rzeczypospolitej, wahające się od 500 do 1000 talarów rocznie. Tyle też wyznaczyła mu rada senatu w czasie bezkrólewia w 1733 r. Gdy reprezentantem Augusta III został w Rzymie Lagnasco z 6000 talarów rocznie, w 1750 r. rada senatu przyznała mu od Rzeczypospolitej za opiekę nad jej interesami 2000 talarów.

Informacje dotyczące innych dworów są bardziej przypadkowe. Wiadomo, że rada senatu wyznaczyła dla K. Szembeka na jego poselstwo do Wiednia w 1713 r. po 1000 talarów miesięcznie. W 1720 r. zaś rezydentowi w Wiedniu postanowiono płacić rocznie po 1000 talarów. Możliwe, że i w tym wypadku chodziło o uzupełnienie płacy dla rezydenta saskiego. Na poselstwo do Danii, Szwecji i Holandii otrzymał w 1698 r. Gałecki 6000 talarów. Natomiast w 1703 r. posłowi do Danii senat wyznaczył 10 000 talarów oraz 2000 sekretarzowi. Wysłany w 1711 r. do-

45T