historia dyplomacji (14)

doszło 8 sierpnia 1596 r. w Krakowie¹. Polacy swoje propozycje przedłożyli 21 sierpnia, komisarze — nazajutrz. Rzeczpospolita proponowała przymierze aż do zakończenia wojny z Turcją, cesarz tylko do lat 3, deputaci polscy żądali subsydium w wysokości 2 000 000 złotych jeśli działania prowadzone były wspólnie, a 3 milionów, jeśli z osobna, komisarze cesarscy godzili się na 200 000, do której to kwoty kardynał legat Enrico Gaetano dołączał dalsze 300 000. Deputaci polscy myśleli

0    działaniach na terytorium Węgier, „oni nas tam puścić nie chcą”. W razie zwycięstwa deputaci domagali się Wołoszczyzny, Mołdawii, ziem po Morze Czarne, sprzymierzeńcom oddając Grecję i pozostałe zdobycze — „nie przystają na to”. Z osobna żądano bezzwłocznego wypełnienia przez arcyksięcia Maksymiliana postanowień transakcji bytomsko--będzińskiej uznając to za warunek dalszych rozmów. Dla otrzymania instrukcji posłowie cesarscy poprosili i otrzymali kilkutygodniową zwłokę, tymczasem kardynał Gaetano nawiązał kontakt z Janem Zamoyskim. Sekretarz legata, Bonifacio Vanozzi, dwukrotnie odwiedził Zamość, w lipcu i grudniu. Jego instrukcje nosiły datę 6 lipca i 11 grudnia 1596 r. W lipcu kanclerz na propozycję ligi z cesarzem odpowiedział, że związek, jeśli ma zostać zawarty, to o charakterze zaczepnym, z udziałem Moskwy lub Persji, że objąć winien Wenecję i Hiszpanię, że rozmowy poprzedzić musi zrzeczenie się przez arcyksięcia Maksymiliana tytułu królewskiego i praw do korony. W grudniu Vanozzi wręczył Zamoyskiemu breve papieskie (19 XII 1596), oświadczając że cesarz zgodził się doprowadzić do potwierdzenia układu bytomsko-będzińskiego

1    obiecywał wypłacić na potrzeby wojska 600 000 złotych, sprzeciwiał się natomiast żądaniu gwarancji państw Rzeszy, iż układy zostaną dotrzymane. Sprawy mołdawskie chciano pozostawić decyzji papieża, acz z zapewnieniem pomyślnej dla Rzeczypospolitej decyzji. Na pytanie o postawę państw innych, poseł miał odpowiedzieć, że warunkiem udzielenia pomocy, nie jest przynależność do związku, zarazem zastrzegał, że układ nie będzie obowiązujący dla następców Rudolfa II. Odpowiedź Zamoyskiego powiózł sekretarz królewski, Piotr Ciekliński.

Przed królem oraz senatem kardynał wystąpił 20 lutego 1597 r. i w wygłoszonej mowie wezwał Rzeczpospolitą, aby przystąpiła do ligi z cesarstwem a zwróciła się przeciw Turcji. Występujący w imieniu króla podkanclerzy koronny Jan Tarnowski, dziękował za troskę o losy państw Rzeczypospolitej, zapowiedział udzielenie odpowiedzi króla i stanów, którą w istocie przesądził zanik groźby wojny. Późniejsze ustępstwa Habsburgów pozostały w tym względzie bez echa, chociaż lata następne przyniosły postępujące zbliżenie władców i po części państw.

^i^^rawione poselstwa dokonały zaślubin, w imieniu Zygmunta Wa-2jEŁ*ywiozły do Polski arcyksiężniczkę Annę (1592), a gdy umarła, ^JE^ncję (1605). Na czele pierwszego stali biskup kujawski Hieronim r l^y^pwski i marszałek wielki litewski Albrycht Radziwiłł. Cesarz za-wjl^ował pakta 17 kwietnia, Zygmunt Waza potwierdził 3 czerwca⁴*, jfjjjt-'.później, 2 kwietnia 1593, cesarz wyznaczył komisję do spraw suk-_eeu£i. brunszwickiej⁴⁷. Drugiemu z poselstw, które do Pragi przybyło września 1605 r., przewodzili biskup łucki Marcin Szyszkowski oraz ^fcrszałek wielki koronny Zygmunt Myszkowski. Z misją tych ostatnich łączyło się poselstwo Stanisława Ciołka do papieża Klemensa VIII, od którego oczekiwano dyspensy na poślubienie przez króla powinowatej, bowiem Konstancja była rodzoną siostrą Anny. Ciołek zyskał obietnicę dyspensy, dalsze starania przerwała niespodziewana śmierć papieża (5 III 1605). Później kontynuował je u Leona XI sekretarz wielki koronny Andrzej Opaliński, który nawet otrzymał kopię „listu papieża niedawno zmarłego, Klemensa, ręką własną jego pisanego”, z zaleceniem, aby przedstawił ją papieżowi w chwili, którą uzna za dogodną⁴*.

Niepowodzeniem zakończyły się starania Zygmunta III o zyskanie pomocy cesarstwa w walce z księciem Karolem o tron Szwecji.

Zaskoczeniem dla szlachty był traktat zawarty w 1613 r. między Zygmuntem III i Maciejem I. Cesarz, wobec wrogich Habsburgom nastrojów nie tylko na Śląsku, w Czechach i na Węgrzech, o których zjednoczeniu myślał Gabriel Batory, lecz także w Austrii, widząc pogłębiający się rozłam w Rzeszy, zagrożony przez Turków, szukał zbliżenia z Rzecząpospolitą mniej może wierząc w zyskanie pomocy, ile chcąc zy-. skać zapewnienie bezpieczeństwa dla ziem nadgranicznych, zwłaszcza śląskich. W tym celu wysłany został Erasmus Heide von Rassenstein,. który miał poprzeć sprawę przymierza, a zarazem poruszyć kwestię mediacji cesarskiej w wojnie z Moskwą. Zapewne nieprzypadkowo, niemal w tym samym czasie, wyruszył na dwór cesarski marszałek nadworny koronny Mikołaj Wolski. Pretekstem było złożenie gratulacji z okazji jego wstąpienia na tron, ponadto instrukcja (23 II 1613) zawierała życzenie odnowienia dawnych paktów (1589) i uzupełnienia ich w punktach,, które tego wymagały. Rzeczpospolita oczekiwała pomocy w konflikcie ² Moskwą, król wsparcia w swych próbach odzyskania tronu Szwecji.. Zadanie poufne, o którym powszechnie nie wiedziano, zawierało się w Poleceniu Zygmunta III omówienia sposobów pomocy, jakiej udzielić so--bie mogliby władcy na wypadek buntu poddanych.

Czart., TN, t. 95, p. 12, 19.

ⁿ Czart. TN, t. 95, p. 46. Akt cesarza Rudolfa wyznaczającego komisję w spra-. JR* ^#ukcesji po ks. brunszwickiej, 2 IV 1593.

^ * ^B?AN Kórnik, rkps 306, k. 63. Kopia pierwszego listu JM ks. podkanclerze-de statu matrimonii Króla JM do JM ks. Opalińskiego* sekretarza koronnego, 18 VI 1605 Kraków.

1

BLAN F 18 nr 162. Marcin Szyszkowski do wojewody trockiego. Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, 5 IX 1596; Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polsce, wyd. J. U. Niemcewicz t. II, Puławy 1830, s. 216. Odpis dwa razy odprawionej negocjacji z Janem Zamoyskim, kanclerzem wielkim... .