historia dyplomacji (19)

Sztokholmu wyjechali: Stanisław Działyński, kasztelan elbląski, Stanisław Cikowski, podkomorzy krakowski oraz Mikołaj Sapieha, wojewodzie miński. Ich list wierzytelny nosił datę 7 V 1596 r. i wystawiony był w Warszawie, audiencję u księcia Karola oraz szwedzkiej Rady Stanu otrzymali 6 października lecz nie przyniosła ona długotrwałej zmiany. Okoliczności, w jakich przychodziło działać posłom i komisarzom polskim, przesądzały ograniczoność celów, po części wyniki, choć te determinował przebieg wydarzeń na teatrze wojny. Mianowicie komisarze polscy, którzy nie mogli iść na żadne ustępstwa w kwestii praw do tronu Zygmunta Wazy, pozostający pod wrażeniem przewagi militarnej przeciwnika — nie potencjalnej, lecz wykazywanej na terenie działań — dążyli jedynie do czasowego przerwania działań wojennych.

Działania wojenne — przeciw Szwecji i przeciw księciu Karolowi — prowadzone były na terenie Inflant, później i Prus. Rozpoczęły się w 1600 r., w następnym walczyły już główne siły obu państw. Prowadzone ze zmiennym szczęściem, chociaż do 1621 r. z wyraźną przewagą wojsk polsko-litewskich w otwartym polu, początkowo nie zmieniały stanu posiadania, nie przynosiły rozstrzygnięcia. Jesienią 1605 r. zawarto rozejm, którego autorami byli — hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz i dowodzący wojskami szwedzkimi Fredrik Joahim Mansfeld¹ ²³. Okazję do rozmów dała zaproponowana przez tego ostatniego wymiana jeńców. Obowiązywać miał do końca października 1608 r.; zastrzegano wolność handlu, zapowiedziano spotkanie komisarzy upoważnionych do prowadzenia pertraktacji pokojowych. Król wyznaczył ich 18 lutego 1607 r.^M, w tymże roku przybyli do Rewia i zawiadomili o tym Chodkiewicza komisarze szwedzcy: Magnus Brahe, Nils Bielke, Per Kenitz, Lars Pauli, Otto Mómer, Filip Sekiding. Z osobna senatorzy szwedzcy wysłali (31 V 1607) listy do senatu Rzeczypospolitej ale do rozmów nie doszło. Owszem, w połowie roku Karol IX ogłosił, że Mansfeld nie był upoważniony do rokowań i wznowił działania wojenne. Pułki szwedzkie dotarły do Zelborka, pojedyncze zagony osiągały Birże, zarazem listem z 17 kwietnia 1608 r. senat szwedzki zaproponował wymianę jeńców. Po przyjęciu propozycji wykonanie misji powierzono kasztelanowi gdańskiemu Jerzemu Kostce oraz wojewodzie malborskiemu Michałowi Konarskiemu. W kolejnym liście Szwedzi zaproponowali zawarcie 12-letniego ro-zejmu, z zastrzeżeniem wszelako, że zaaprobuje go Zygmunt Waza. Senat Rzeczypospolitej zgodził się na rozmowy, sam zaproponował, aby prowadzone były w Królewcu. Szwedzi w piśmie z 28 lipca 1608 r. wskazali na Rostock lub Brómsebro oraz podali datę 22 października 1608 r.

yydaje, do rokowań jednak nie doszło, tymczasem podjęte przez picza przeciwuderzenie doprowadziło do odzyskania strat w w tym Pamawy (1609), po czym działania ponownie przy-lem była propozycja szwedzka przedłożona senatowi Rzeczy-»j (20 VIII 1609) w sprawie wymiany jeńców, przede wszystkim da rozmów, które przywrócić by mogły pokój, bowiem rozejm za-dopiero dwa lata później, w 1611 r., pod wrażeniem wydarzeń w Moskwie oraz rosnącej groźby uderzenia Duńczyków na Szwecję. Po-jębnie jak. poprzednio, jego autorami byli wodzowie, a zarazem zarządcy — administrator Inflant Chodkiewicz oraz gubernator Rewia Anders Larsson. Obowiązywał początkowo do końca roku, następnie przedłużyli go do 11 czerwca 1612 r. komisarze, Otto Schenking, biskup wendeński i Waldemar Farensbach, kasztelan parnawski oraz Erik Hutsed i Per Andersson. Latem przedłużono go raz jeszcze, o 10 miesięcy, zarazem podjęte rozmowy w sprawie wymiany jeńców doprowadziły do uwolnienia syna Karola IX, aczkolwiek z nieprawego łoża, Karla Karlsona Gyllenhielma. Kolejny układ zawarto 20 stycznia 1614 r., Gustaw Adolf ratyfikował go 30 czerwca, obowiązywać miał przez dwa lata (9 X 1614 --9 X 1616), z tym że Szwedzi zwrócili port inflancki, Salis. Komisarzami ze strony polskiej byli, jak się wydaje: Jan Karol Chodkiewicz, Jan Gotard Tyzenhauz, starosta marienburski, Krzysztof Wiesiołowski, starosta dynebursłri, Bartosz Ważyński, podkomorzy dorpacki.

W dobie rozejmu podjąć miano rozmowy, które doprowadzić winny do trwałego unormowania stosunków. Z propozycją pośrednictwa wystąpił w początkach 1612 r. król Anglii Jakub I, a w 1613 r. elektor brandenburski i książę pruski Jan Zygmunt¹⁷. Zygmunt Waza projekt zaaprobował, chciał jednak, aby w rozmowach oprócz wspomnianych przez elektora, Anglii i Zjednoczonych Prowincji, brał udział przedstawiciel króla Francji. Senat Rzeczypospolitej propozycję rokowań, w których pośredniczyłyby Anglia i Francja, przedłożył 2 czerwca 1613 r. szwedzkiej Radzie Stanu. Ostatecznie ustalono, że do zjazdu dojdzie we wrześniu 1615 r., w Szczecinie i że państwami mediatorami będą Anglia, Francja i Zjednoczone Prowincje. Tymczasem Rada Stanu zażądała od królowej regentki Marii Medici, aby sprawa korony szwedzkiej nie była na zjeździe rozstrząsana, co pozbawiało go znaczenia, jakie łączył z nim Zygmunt Waza, a 16 czerwca 1615 r. powiadomiła elektora, że nie prześle swych przedstawicieli do Szczecina, tak ze względu na szczupłość czasu, jak również dlatego, że Zygmunt Waza w istocie nie chce traktować o pokoju, lecz, co było prawdą, poddać pod osąd Europy swoje i Gu-

A. Naruszewicz, Historia J. K. Chodkiewicza, Warszawa 1781, t. I, passim.

Czart., TN, t. 103, p. 17. Oomiasio ad novas indudas a Sacra Regia Majestat¹, 18 II 1607.

⁸⁷ Czart. TN, t. 107, p. 6. Literae Jacobi I Regis Angliae ad Gustavum Ducero rmaniae in negotio pacis cum Polonis, 6 I 1612.