historia dyplomacji (380)

tecznienia dzieła krajowego to jest rządu — pisał marszałek 9 kwietnia 1791 r. do bratanka — używamy i zagranicznych depesz, które nam wiele dopomogą, co proszę pod największym mieć sekretem... Obliguję, abyś pierwszą depeszą do Deputacji to doniósł, iż po oświadczeniu elektorowi powinszowania dosięgnienia powszechnego życzenia go mieć za króla, elektor westchnął i podniósłszy oczy w górę, a odetchnąwszy sobie po westchnieniu mówił: Z rządem niech się współobywatele Waszmości Pana spieszą: kto dobrze życzy Polsce, to tego żąda””.

Widać jednak poseł nie umiał wywoływać westchnień elektorskich. ani nawet ich zmyślać, gdyż nadesłana pierwsza relacja okazała się „czczą” i marszałek Małachowski czekał na następną, ale bał się „aby nie była musztardą po obiedzie”'¹. W Warszawie sądzono, że fakt dokonany w postaci Konstytucji 3 maja zmusi elektora do akceptacji zaoferowanej korony. Nie stało się tak jednak. Toteż w przekonaniu, iż na przeszkodzie stoją głównie intrygi niektórych niechętnych ministrów saskich i charakter samego elektora z trudnością podejmującego decyzję, względnie że chodzi o uregulowanie według jego życzeń kwestii prerogatyw królewskich, wysyłano do Drezna kolejne misje, nie ufając talentom dyplomatycznym Małachowskiego. Jeździli więc kolejno: w maju 1791 r. Stanisław Potocki, w sierpniu tegoż roku Antoni Dzieduszycki, a w grudniu Adam Kazimierz Czartoryski. Misja Czartoryskiego ze względu na jego pozycję była szczególnie uroczysta. Trwała blisko cztery miesiące, a okazała się równie jałowa, jak poprzednie. Elektor nie chciał odmówić, ale bez zgody Rosji (a nie tylko Prus i Austrii) nie chciał akceptować korony, toteż przeciągał rokowania, wysuwając różne zastrzeżenia dotyczące spraw ustrojowych, ale również i bardzo istotny postulat przeniesienia sukcesji na braci, a nie na córkę. Postulat ten niweczył wszystkie plany przywódców obozu konstytucyjnego, związane ze swobodą dysponowania koroną polską i petryfikował unię personalną polsko-saską, której większość z nich wcale sobie nie życzyła. W pogarszającej się jednak koniunkturze międzynarodowej i wobec wiązania obecnie głównych nadziei z dworem wiedeńskim, który mógłby sprzyjać przejściu sukcesji na brata elektora ożenionego z arcyksiężniczką, nie odrzucano tych sugestii. Bano się też zrywać rokowania, jak również ujawniać rzeczywiste powody trudności, sądzono bowiem, że byłaby to Woda na młyn przeciwników Konstytucji 3 maja. Toteż Czartoryski cierpliwie, mimo narastającego niezadowolenia, prowadził przewlekane przez stronę saską rozmowy. „Szczęśliwy był Job — pisał do Stanisława Augusta — że za jego czasu nie znano takich negocjacji jak te, co

-    • ^K E. Machalski, Stanisław Małachowski marszałek Sejmu Czteroletniego, Poz

nań 1836, s. 101. ⁿ Ib., s. 101.

my tutaj prowadzim”“. Ponieważ załatwienie dezyderatów elektora, co do spraw ustrojowych przekraczało uprawnienia polskiej misji, w dniu 14 lutego zaproponowano ze strony polskiej przeniesienie rokowań do Warszawy. Elektor odpowiedzi przychylnej udzielił na tę propozycję dopiero 3 marca. Pobyt Czartoryskiego przeciągnął się jeszcze do 21 marca. Dopiero po jego wyjeżdzie poseł Małachowski otrzymał 9 kwietnia zawiadomienie o tym, że elektor wysyła do Warszawy swego przedstawiciela do dalszych rokowań. Był to jednak ze strony saskiej krok wyłącznie dla zachowania pozorów. Tak więc wysiłki dyplomacji Sejmu Czteroletniego w Dreźnie okazały się równie jałowe, jak analogiczne starania dyplomacji konfederacji barskiej.

Potwierdzony przez sejm jako poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny w Anglii Franciszek Bukaty wrócił do Londynu dopiero w kwietniu 1789 r. Głównym tematem jego rozmów z angielskimi mężami stanu były sprawy handlowe. Bukaty dostarczał informacji o produktach mogących stanowić polski eksport i starał się zainteresować swych rozmówców sprawą odbudowy portu w Połądze i nawiązaniu tą drogą bezpośredniego handlu polsko-angielskiego. Próbował, ale z negatywnym wynikiem sondować perspektywy przymierza obronnego polsko-angielskiego. Starał się też odparowywać naciski angielskie w sprawie cesji Gdańska i Torunia. Nie mając jednak dostatecznych pełnomocnictw, ani zdecydowanych poleceń ze strony Deputacji (Ignacy Potocki, ani Małachowski nie uważając go za swego człowieka nie utrzymywali z nim odrębnej korespondencji) nie mógł właściwie wchodzić w jakieś bardziej konkretne pertraktacje, które przejął poseł angielski w Warszawie, Hailes. Przez cały czas obok oficjalnej korespondencji z Deputacją, a później z Chreptowiczem, Bukaty pisywał do Stanisława Augusta i otrzymywał od niego listy, w których król w pełnym zaufaniu dzielił się z nim informacjami i opiniami o wszystkim co działo się w Polsce.

Mimo że stosunki polsko-angielskie weszły wówczas w fazę szczególnego ożywienia, Bukaty nie obdarzony politycznym temperamentem tęsknił za krajem i pozostawioną w nim rodziną i powracał do projektów ustąpienia swego stanowiska jakiemuś „paniczowi”, który miałby własne środki na kosztowne życie w Londynie. Jako kandydata wskazywał posła w Hadze Michała Kleofasa Ogińskiego, toteż nie patrzył chyba krzywo na jego, z własnej inicjatywy podjętą misję do Anglii w końcu 1790 r.

W latach 1791 - 1792 ani sam Bukaty, ani jego zwierzchnicy nie podejmowali żadnej poważniejszej inicjatywy dyplomatycznej, co wywołało nawet zdziwienie w brytyjskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Działalność Bukatego koncentrowała się na dostarczaniu informacji, któ-

^w W. Smoleński, Ostatni rok Sejmu-Wielkiego, s. 248.

>

675