HP0009

28 Kategorie komparatystyki

dzynarodowych i interdyscyplinarnych"¹. Definicja ta jest niespójna, za wąska i jednostronna na tle współczesnej praktyki komparatystycznej.

0    niespójności stanowi utożsamienie komparatystyki z literaturoznawstwem w sytuacji, w której miałaby ona badać literaturę w jej „związkach interdyscyplinarnych". Jeśli przedmiotem badania komparatystyki miałyby być owe „związki interdyscyplinarne" literatury, to sama komparatystyka, logicznie biorąc, musiałaby uzyskać interdyscyplinarny charakter.

1    w tym znaczeniu utożsamienie komparatystyki z literaturoznawstwem jest także za wąskie: zakres dyscypliny kłóci się tu z jej przedmiotem, z szerokim i różnorodnym charakterem przypisanego jej przedmiotu badań. Propozycja Angeliki Corbineau-HofTmann jest ponadto jednostronna, ponieważ poszczególne liteiatury wchodzą w związki nie tylko z jakimiś innymi literaturami, lecz przynajmniej potencjalnie - ze wszystkimi formami sztuki i kultury. Absorbują więc formy, które posługują się inną materią znaczącą (innymi znakami) niż lingwistyczna. Zamknięcie komparatystyki wyłącznie w literackim i literaturoznawczym polu oznacza konflikt / kulturowymi realiami, które ową literaturę kształtują i które musi uwzględniać komparatystyka.

Kolejnego impulsu do redefinicji pola zainteresowań i przedmiotu badań komparatystycznych dostarczyła zapalna problematyka literatur postkolonialnych i/lub dopiero wyłaniających się i świeżo powstałych (emergent hteratures), reprezentujących cywilizacje i kultury inne niż europejskie lub północno-amerykańska. W opinii krytyków i badaczy domagających się awansu literatur postkolonialnych konieczne stało się globalne, komparatystyczne „przewartościowanie wartości". Jego istotą i treścią powinno stać się równouprawnienie literatur wywodzących się z kręgów cywilizacyjnych innych niż Europa i Ameryka Północna, a w następstwie odebranie zachodnim kanonom imperialnej, dominującej pozycji, ukształtowanej w dobie ekspansji i podbojów kolonialnych. Równałoby się to awansowi i „postąpieniu miejsca" dla literatur i kultur dotąd marginalizowanych, jak chińska, japońska czy hinduska, bądź zwyczajowo ignorowanych, jak literatury afrykańskie, szerzej, powstające w nowych, „mieszanych", „kreolizowanych" kulturowo organizmach społecznych i państwowych, które wyłoniły się w trakcie i w wyniku procesów kolonizacji i dekolonizacji.

Wyrazem żądań idących w' omawianym kierunku stała się głośna proklamacja „śmierci” komparatystyki starej, osadzonej w kanonie zachodnim (G. Spivak) oraz postulat uprawiania komparatystyki „planetarnej”, uwzględniającej parametry nie tylko półkuli północnej, lecz także południowej; nie tylko Zachód, lecz także Wschód. Komparatystyka tego rodzaju, jak łatwo zgadnąć, musiałaby dokonać zarówno redefinicji przedmiotu zainteresowań i badań - w tym wypadku odważyć się na ich znaczne poszerzenie i zmodyfikowanie - jak też dokonać zasadniczej reorientacji wiążącej dla dyscypliny aksjologii, a w pierwszym rzędzie zrezygnować z atawizmów imperialnych i kolonialnych oraz z towarzyszących im praktyk dyskryminacyjnych².

Aby sprostać wysuniętej przez G. Spivak idei komparatystyki planetarnej, a więc postulatowi wiedzy rzeczywiście zakresowo i przedmiotowo uniwersalnej, wolnej od restrykcji i wykluczeń, istniejąca komparatystyka musiałaby zdobyć się zatem na krytyczną rewizję wszystkich bez mała swych komponentów i aspektów. Pociągnęłoby to zapewne - poza wspomnianą rewizją aksjologii i poszerzeniem przedmiotu - także przebudowę epistemologii i metodologii, słowem, modyfikację całego instrumentarium komparatystycznego. Tylko czy wówczas komparatystyka pozostałaby nadal sobą? Czy nadal zasługiwałaby na tę nazwę?

Inną właściwością komparatystyki współcześnie uprawianej stało się uprzywilejowane, centralne usytuowanie literatury. Odzwierciedla ono „dośrodkowy” i do-literacki kierunek badawczych zestawień i porównań. Zgłębia się na przykład zgodnie z tą tendencją muzyczne lub malarskie

1

^!" A. Corbineau-HofTmann, Ein/tihrung in Die Komparatistik, 2.uberarbcitetc und erweiterte Auflage, Berlin 2004, s. 30.

2

Konsekwencje wysuniętej przez Gayatri Spivak propozycji Susan Bassnett charakteryzuje następująco: “The original enterprise of comparative literaturę, which sought to read literaturę trans-nationally in terms of themes, movcmcnts, genres, periods, zeitgeist, history of ideas is out-dated and needs to be rethought in the light of writing being produced in emergent cultures. There is therefore a politicised dimension to comparative literaturę; Spivak proposes the idea of planetarity in opposition to globalisation, which she argues involves the imposition of the same valucs and system of exchange cvcrywhcrc. Planetarity in contrast can be imagined, as Spivak puts in, fróm within the precapitalist cultures of planet, outside the global exchange flows determined by intemational business, Reflections on Comparative Literaturę in the Twenty-First Century , dz. cyt., s. 3-4.