img086 4

ro/pns/cAiiItku pr/c/ bibułę chromulogrnric/mi nic jml luku minin we wszystkich kierunkach, a największa w/dłuż JT/cpuszc/cma bibuły między walkami maszyny w loku piudukcji, Ij. w kierunku dłuższego brzegu bibu>.

Składniki łaz)ruchome|. Fazę ruchomą w chromalografii bibułowej stanowią odpowiednie rozpuszczalni organiczne pojedyncze lub zmieszane, po nasyceniu wodą. Powinny one odpowiadać następującym warunkom: I) rozpuszczalniki organiczne muszą wykazywać wysoki stopień czystości i mieszać się częściowo z wodą. Nic powinny w jakikolwiek sposób zmieniać analizowanych substancji. Nie nr wpływać na czułość reakcji wywołującej ani barwić bibuły w sposób trwały; 2) plamy rozdzielany substancji pwinny być małe, okrągłe, wyraźnie rozdzielone, nie rozlane, bez smug i ogonów; 3) położeni plam powiek) być niezależne od stężenia poszczególnych składników i substancji towarzyszą 4) substancji rozdzielane w danej fazie nic mogą wykazywać R_f większego od 0,85 (zwłaszcza rów[ jedności) i rniejszego od 0,05; 5) różnice we współczynnikach R_f powinny być na tyle znaczne, ab plamy nie narywały się i nie zasłaniały. Dopuszczalne jest najwyżej stykanie się plam obwodami.

Do najcęścicj stosowanych składników fazy ruchomej należą poza kolidyną (2.4.6-trimclylopiryd ną) i lutydyią (2,4-dimctylopirydyną): fenol i butanol. Fenol powinien być bardzo czysty. Zaleca destylację fciolu w obecności 0.1% opiłków czystego aluminium oraz 0,05% NaHC0₃.

Fazy dwuskładnikowe, np. fenol z wodą, butanol z wodą, używane są raczej rzadko, częściej stos się zestawy rój- i czteroskładnikowc, w których składniki bardziej polarne stanowią łącznik międ składnikiem licpolarnym a wodą. Często zakwasza się rozpuszczalniki kwasami (HCI, CHjCOOll. CCIjCOOH HCOOH) albo alkalizuje amoniakiem. Dokonuje się tego nie tylko przez zmieszanie kwa lub zasady /fazą organiczną, ale przez umieszczenie w komorze naczynka z lotnym kwasem (np. II ClljCOOH)lub z amoniakiem.

Układy: i-butanol/CHjCOOH/HjO w zmiennych proporcjach oraz n-butanol/HCOOH/H₂0 szeroko rozpwszechnionc. Są one dość wrażliwe na zmiany temperatury, ale dają rozdziały zadowalające i powtarzane. Szczególnie często stosuje się układ: butanol/CH₃COOH/H₂0 (4:1:5), który jest bar< nietrwały. Miła zmiana zawartości wody może spowodować demiksję, czyli oddzielenie składniku w czasie przpływu, co daje błędne współczynniki R_f dla rozdzielanych związków. Alkohole II i lll-r/ędowccstryflkują się wolniej i z tego względu lepiej nadają się do celów chromatograficznych.

Na ogółvydajc się, że istnieje korelacja między zdolnością rozpuszczalników do nasycania się we a ich skutcczjością. Współczynniki R_f są zależne od zawartości H₂0 w rozpuszczalnikach organicznych /byt mała awartość powoduje współczynnik R_f równy zeru albo niewiele odbiegający od zera; odwrotnie, dża zawartość H₂0 — wysoki współczynnik R_f. Zbyt duże wartości współczynników R, /mniejsza się przez dodanie alkoholu amylowcgo, oktanolu, octanu, eteru etylowego, benzenu. Warn współczynników R_f zwiększa dodatek związków mieszających się z nicpolamym składnikiem i wod (np t II,t'()i)H czy NH₃).

I Mad) >/pus/c/alników zależnie od cech rozdzielanych substancji dzieli się na 4 grupy: 1) dl' związków sil ic hydrofilowych (dobrze rozpuszczalnych w wodzie lub w rozpuszczalnikach alkohol wych) najodpwicdnicjsze są niższe alkohole alifatyczne: propanol, butanol i in. z różną zawartością HjO (10 40%); 2) dla związków średnio hydrofilowych (które rozpuszczają się najlepiej w niższych al koholach) naają się najlepiej butanol, metylooctan i benzen; 3) dla związków nicpolarnych (nierozpus/ c/alnych w HO. a rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych) nic nadają się układy, w których fazę mcruchottą tworzy woda — zaleca się stosowanie metody fazy odwróconej; 4) kwasy i zasady źle się rozdzielają, borząc na skutek dysocjacji plamy z ogonami. Pożądane jest cofnięcie dysocjacji przez dodanie do hzy ruchomej kwasu łub zasady zależnie od tego, jakie związki są rozdzielane na chromatogranic. Dobór odpowiedniej fazy dla każdej mieszaniny wymaga zwykle wielu prób wstępnych.

Chromatografia bibułowa jednowymiarowa. W zależności od kierunku przepływu rozpuszczalnika przez bibułę wyróżnia się technikę zstępującą, wstępującą i krążkową.

Techniki zstępująca (spływowa) polega na zanurzeniu bibuły w postaci arkusza lu> pasków w wanience z rozpuszczalnikiem umieszczonej w górnej

bagietka szklana przytrzymują'*⁰ koniec bibuły

na dnie rynienki

rynienka szklana z solwentem

miejsce nakroplenia

\

Rys. 4.7. Schemat rozwinięcia chromatogramu bibułowego zstępującego (widok z boku)

pręt szklimy /ii|M»wnłiiJący oddiilniiio bibuły od ścian rynienki

bibuła

części komory, zgodnie z rys. 4.7. Rozpuszczalnik spływa w dół głównie dzięki sile ciężkości i powoduje, że substancje nakroplone na linii startu rozdzielają się między fazę ruchomą i nieruchomą.

Technikę wstępującą (metodę wstępowania kapilarnego) przeprowadza się na paskach oraz arkuszach bibuły zawieszonych płasko (rys. 4.8a) lub zwiniętych w cylinder. Rozpuszczalnik znajdujący się w zbiorniku położonym na dnie komory wznosi się do góry głównie wskutek właściwości kapilarnych bibuły. W tej metodzie trzeba zazwyczaj krótszego czasu do rozwinięcia chromatogramu. Rozpuszczalnik osiąga wysokość nie przekraczającą na ogół 20 cm. Rozdzielane substancje muszą się jednak różnić dość znacznie prędkością wędrówki, żeby uległy wyraźnemu rozdziałowi na krótszej drodze. Technika ta nadaje się szczególnie do prób orientacyjnych, zwłaszcza w komorach probówkowych (rys. 4.8b). Do szerokiej probówki

Rys. 4.8. a) Komora do chromatografii bibułowej (arkuszowej) jedno- i dwuwymiarowej. W komorze rozwinięcie chromatogramu metodą wstępującą b) Komora probówkowa do techniki bibułowej wstępującej

miejsce

nakroplenia

nakroplenia

117