img003 3

490 Nancy K. Miller

fozy. W ruchu od wytworu do wytwarzania, od dzieia do tekstu, jak to Barthes wykłada we wcześniejszym eseju pod tym samym tytułem, nacisk przesuwa sie również z obra-zu jakiegoś mocnego, scentralizowanego czy też jednolitego podmiot u na bardziej dwuznaczną i kruchą tożsamość uzależnioną od nieokreśloności p nuL£JLu. W tym modelu podmiot nie jest utrwalony w czasie i przestrzeni, lecz pozostąjc w zawisłości od ciągłego momentu fabrykowania.

W obrębie trwąjącego mniej więcej dziesięć lat teoretyzowania, jakie ma miejsce w tym krąju, dwa tropy Barthesa z cytowanego passusu weszły w postmodernistyczną modę: że tekstowe jest tekstylne; i że wytwórca tekstu, dawniej zggjv jako aujot w juanie, w jakim wciąż dąje się wyobrazić, zawdzięcza, paradoksalnie, swe przedstawienie rozbióręe: _rozlużnieniu samychJęategorii tożsamości wywołanym przez .ąaiamanie się gi^nic między wmętrzerO-Zewnętrzem (oraz innymi dobrze znanymi opozycjami binarnymi). Nąjważniejsza dla mnie jest jednak nie tyle owa „Śmierć Autora" samego -na wszelkie sposoby przenoszona - lecz skutek, jaki wywołał ten argument, kończący raz na zawsze, delegalizujący inne dyskusje o piszącym (i czytającym) podmiocie*. To tłumienie nie stanowi po prostu rezultatu jakiegoś arbitralnego przesunięcia akcentu: kiedy teoria tekstu zwana „hyfologią" wybiera sieć pąjęczą zamiast pająka, a określone pojęcie tekstualności zwane „pisalnym^r wybiera nici koronki zamiast koronczar-ki (Barthes. S/Z)\ podjniotjeslsainoświadomie wymazany przez model tworzenia taks-tujstórego.!działanie .prowadzi aż. do ■wykluczenia^samego.aYtanuLo.sDrawstwo^{1 2 3 4 5 6 7 8 9}.

Arachnologie: kobieta, tekst i krytyka

491

Reorganizacja tekstu w teksturę - lepiej nadąjącą się do rozpuszczenia podmiotu - ma inne ważne, jeśli nie ironiczne, implikacje dla krytyczek feministycznych (które same często faworyzują tropologię krosien), idące równolegle do wymazania pająka i koronczarki. Z jednej strony (i powroce do tej kwestii w związku z pewnym szczegółem pod koniec tego rozdziału), ów język tekstyliów' może rodzić w obrębie panujących strategii dyskursywnych większości współczesnej krytyki literackiej jakąś metaforykę kobiecości głęboko naznaczoną Freudowskim ujęciem kobiet i tkactwa¹⁰. Z drugiej, ten dyskurs męskich tkaczy tworzy rolę -kobiety” \stages „woman”], w żaden sposób nie zwracając się do kobiet. Owo -męskie odzyskanie" tego* co kobiece^{11 12 13}, stanowi wariant zjawiska nazwanego przez Alice Jardine gynesis - „dyskursy-wizacją »kobiety«’”^: - a przez Gayatri-Spivak opisanego nieco inaczej jako „podwójne przemieszczenie "^T\

Innymi słowy, gdyby Barthes mniej się lubował w neologizmach i był feministą, mógłby nazwać swą teorię tworzenia tekstu „arachnologią”. W angielskim to słowo istnieje i określa badanie pąjąków. mielibyśmy zatem nie neologizm, ale katachrezę¹⁴ lub

1

*    R. Barthes, Śmierć autora (1968, wyd. poi.: tłum. M.P. Markowski, (w:} „Teksty Drugie’* 1999, nr 1-2)

2

Od dzieia do tekstu (1971, wyd. poL: tłum. M.P. Markowski, (w.) „Teksty Drugie" 1998. nr 6) ukazały się

3

po angielsku w 1977 r. w tomie esejów w przekładzie Stephena Hcatha. bnage/Tcxt/Musie. La mort de

4

1’auteur i De l’oeuvre au textc we Francji zebrano w Essais Critigues IV: Lc llmisscmcrd de la langue,

5

Paris 1984. Myślę, że ważne jest, by pamiętać o tych datach jako oznakach jakiejś potężnej rozbieżności

6

pomiędzy francuskimi rytmami i kontekstami tworzenia a amerykańskimi kadencjami i ramami recepcji i przyswajania. Odstęp w czasie oraz różnica między strukturami instytucji są pewnie ważniejsze dla zrozumienia stosunków francusko-amerykańskich w obszarze krytyki aniżeli językowe problemy przekładu.

7

Bardziej szczegółowo rozwijam problem relacji politycznych między dekonstruktywist>aznymi oddźwiękami Śmierci autora a rekonstrukcyjnym projektem krytyki feministycznej w Changnuj the Subject. Dowodzę tam, że po owym Umartym Autorze moglibyśmy z pożytkiem dokonać rozróżnienia na dyskusje wokół tekstów patriarchalnych, zmierząjące do ograniczania źródłowych mocy autorstwa, i lektury pisania kobiet, usiłujące ustalić materialne i figuratywne podstawy służące opracowaniu jakiejś historii autorstwa kobiecego.

8

Zoo. R. Barthes. S/Z, tłum. M.P. Markowski. M. Gołębiewska, wstęp M.P. Markowski. Warszawa 1999. s. 20 - przyp. tłum.

9

*    Można by też mimochodem odnotować, że oba modele noszą „oznakę genderu": pająk tkający pajęczynę jest poza wszystkim płci żeńskiej [por przypis 4), tak samo koronczarka. W obu przypadkach podmiot żeński związany jest z bezmyślną pracą, obecnie wykonywaną przez komety, przeważnie z Trzeciego Świata, w czymś, co poznaliśmy jako „obwód scalony". Zob. D. llaraway,.4 Manifcstofor Cyoorgs: Science, Technologu, and SodaUst Feminism in the 1980s, „Socialist Revicw" 1985. nr 2, s. 84-85.

10

⁰ Freud w eseju o -kobiecości" opisał tkactwo jako jedyny wkład kobiet w cywilizację, wynalazek symbolicznie związany z ich „defektem genitaliów" [zob. S. Freud, Wykłady ze wstępu do psychoanalizy. Nowy cykl, tium. P. Dybel, oprać. R. Reszke. Warszawa 1995. s. 151 przyp. tłum.|. Tkając, argumentuje Freud, kobiety aktywizują występującą w naturze sztukę zasłaniania, dzięki której owłosienie pubiczne ma ukrywać to, czego, jak się powiada, brakiye. J. Hillis Miller odczytuje owo tkactwo jako „metaforę orzekania o tym. czego nie ma (fałszywy fallus], ukrywąjącą tym samym fakt. że owego fallusa nie ma", zob. idem, The Clarificałion of Clara MidcUcton. [w:] The Reprcsenlalion of Wttmen in Fiction: Selcctcd Papers from the English Institule, red. C.G. Heilbrun, M.R. Higonnet, Baltimore 1983, s. 109. To właśnie ta metafora drugiego stopnia prowadzi go, jak myślę, do tak ochoczego przemawiania za wzajemna wymiennością między męskim a żeńskim: „Falliczny gąszcz stąje się otworem waginy" {ibidem, s. 109) etc.

11

   Zob. N. Schor. Breaking the Chain: Womcn. Theorjj, and Frcnch RecUisl Fiction. New York 1985, s. 5. W eseju Fbr a Rcstricted Thematics napisanym w 1975 r i przedrukowanym w tej książce N. Schor, przytaczając passus z Barthesa. od którego zaczęłam, oraz cytat z Freuda, opisuje uporczywe relacje między „teksturalnym" a tekstylnym jako „kompleks Ariadny" (s. 3-5).

12

   Zob. A. Jardine, Gynesis: Coitfigurotion of Ubman and Modernily, Ithaca 1985, s. 25.

13

¹⁵ G.C. Spivak ogniskuje się w szczególności na Derridzie w Displaamenl and. the Discoursc ofWom-an. |w:| Displaccmcnb Dcmda andĄfter, red. M. Krupnick. Bloomington 1983.

14

Barthes interesująco pisze o katacnrezie w swoich Conclusions do Kolokwium w Cerisy, 1977, którego był „pretekstem": „Pamiętacie, że katachreza występuje wtedy, gdy ktoś mówi, na pr/yklad. ramiona fotela |... J; jest to sposób mówienia tworzący oczywisty efekt metafory (ramiona), a jednak poza owymi obrazami nie istnieje w języku żadne słowo, pozwalające denotować te, co stanowi odniesienie dla owej figury; na oznaczenie ramion fotela nie ma innych słów niż -ramiona fotela«. Dyskurs nowoczesny jest»katach re tyczny”, bo wytwarza jakiś trwały efekt metafor yzacyjny. lecz z drugiej strony, dlacego że nie ma innej możliwości wypowiedzenia rzeczy inaczej, z wyjątkiem posłużenia się metafora", zob. Pretezte: Roland Barthes. CoUoyue de Cerisy. red. A. Compagnon. Paris 1978, s. 43S-430. Wiąże się to całkowicie z obecnymi feministycznymi próbami opisu kobiecego pisania.