Schowek06 2

obejmuje czas od chwili zakończenia produkcji (wytworzenia) do likwidacji obiektu. Podczas eksploatacji ujawniają się wszystkie wcześniej popełnione błędy, będące przyczynami uszkodzeń. Uszkodzenia mogą też powstać w wyniku zużycia, korozji, starzenia itp. eksploatowanych elementów oraz nieprawidłowego użytkowania obiektów technicznych. Problemy odpowiedniej eksploatacji urządzeń stanowią odrębną dziedzinę zagadnień praktycznych, natomiast kształtowanie właściwości eksploatacyjnych jest zadaniem konstruktorów.

Wartościowanie związane z eksploatacją jest podstawą decyzji dotyczących obsługi obiektu technicznego oraz jego likwidacji (L).

Na ogół przyjmuje się, że obiekt techniczny podlega likwidacji wtedy, kiedy nakłady poniesione na przywrócenie jego właściwości funkcjonalnych przekraczają 75% wartości odtworzcniowej (czyli nakładów poniesionych na odtworzenie całkowicie zużytego obiektu). Przyczyną likwidacji może być też starzenie ekonomiczne (moralne). Dotyczy to dziedzin, w których następuje szybki postęp techniczny, np. komputerów. Komputer sprzed kilku lat, chociaż sprawny, jest przestarzały moralnie, tzn. nie można, używając go, korzystać z najnowszych programów. Ponadto może on być relatywnie droższy niż nowy. o nieporównywalnie większych możliwościach.

Do pewnego czasu likwidacja nie była wyróżniana jako odrębna faza istnienia obiektu technicznego. Dopiero zagrożenia i uciążliwości związane z wykorzystanymi już obiektami technicznymi wymusiły zmianę sposobu myślenia. Problem likwidacji jest brany pod uwagę na etapach projektowania, wytwarzania i eksploatacji. Ze względu na skalę wytwarzania obiektów technicznych oraz skończoność zasobów, którymi dysponuje nasza cywilizacja, ochronę środowiska naturalnego musimy ponownie wykorzystywać to, czego można jeszcze raz użyć. Tak powstał recykling (ang. - recycling), czyli powtórne wykorzystanie poszczególnych części lub materiałów odzyskanych z likwidowanych obiektów. Stąd na rysunku 1.1 połączono fazy likwidacji i wytwarzania poprzez recykling.

1.1.2. Eksploatacja i eksploatyka

Eksploatacja to ciąg działań, procesów i zjawisk związanych z wykorzystywaniem obiektów technicznych przez człowieka. Celem tych działań jest zaspokajanie potrzeb związanych pośrednio lub bezpośrednio z jego potrzebami życiowymi. W procesie eksploatacji wyodrębnia się cztery rodzaje działań: użytkowanie, obsługiwanie, zasilanie oraz zarządzanie (rys. 12).

Użytkowanie to wykorzystywanie obiektu technicznego zgodnie z jego przeznaczeniem i właściwościami funkcjonalnymi. Obsługiwanie ty utrzymywanie obiektu w stanie zdatności oraz przywracanie mu wymaganych właściwości funkcjonalnych dzięki przeglądom, regulacjom, konserwacji, naprawom i remontom. Zasilanie polega na dostarczaniu do obiektu materiałów (masy), energii oraz, zwłaszcza w odniesieniu do urządzeń sterowanych numerycznie, informacji. Procesy planistyczno-decyzyjne (dotyczące planowania działań

Użytkowanie

Obsługiwanie Zasilanie		Zarządzanie
I
l d		r_J_
Przeglądy Naprawy, i konserwacja T remonty	'	Ocena stanu technicznego

Dobór i rozmieszczenie obiektów technicznych

Wykorzystanie na stanowiskach pracy

—[ Regulacja	—{ Demontaż )
—[ Czyszczenie ]	—-( Weryfikacja )
—{Uzupełnienie płynów]	—[ Regeneracja ]
—(Konserwacja	—| Montaż

Pomiary

bezpośrednie

Pomiary

pośrednie

(diagnostyka)

Rys. 1.2. Działania w procesie eksploatacji

i podejmowania decyzji) oraz sprawozdawęzo-anali,tyczne (dotyczące opracowywania sprawozdań i ich analizy) nazywa się zarządzaniem.

Elementarne procesy użytkowania i obsługiwania

Procesy elementarne	Występowanie w podsystemach
	użytkowania	obsługiwania
Informacyjne	+	+
Sterujące (decyzyjne)	+	+
Produkcyjne (technologiczne)*	+	-
Zasilające	+	+
Destrukcyjne	+	+
Kontrolne i diagnostyczne	+	+
Przeglądowe	+	+
Naprawcze	-	+
Ekonomiczne	+	+
Socjalne	+	+

*U\vaga: proces produkcyjny to znaczy proces użyteczny, właściwy dla danej maszyny lub urządzenia (np. cięcie, pakowanie, transportowanie, drukowanie i in.)

Działania związane z użytkowaniem i obsługiwaniem obejmują procesy elementarne (tabl. 1.1). Jeżeli występują jednocześnie w różnych podsystemach, to nazywa się je uniwersalnymi (np. procesy informacyjne, sterujące).

Podstawy racjonalnej eksploatacji urządzeń technicznych są zawarte w teorii eksploatacji, zwanej eksploatyką. Odnosi się ona do współpracy człowieka

11

www.wsip.com.pl