img167

262

żuje do braterstwa krwi (fostbroedalag) Odyna z Lokim. Lecz w odpowiedzi na to Loki oczerniają, stwierdzając:

Milcz Idunn, mówię Że z kobiet wszystkich Jesteś najrozpustniejsza.

Tyś w ramiona swoje Białością jaśniejące wzięła Mordercę swego brata.

Nie wiemy, niestety, kto był bratem Idunn, i kto był jego mordercą. Zarzuty, jakie Loki czyni w Lokasennie boginiom, choć mają oczywisty charakter obelg prowokujących i obrażających przede wszystkim ich męskich partnerów i krewnych, nie są na ogół pozbawione podstaw w znanych nam skądinąd mitach.

Dające wieczną młodość złote jabłka (ale bez odniesienia do Idunn jako ich właścicielki!) oferuje Skimir Gerdzie (wraz z bransoletą Draupnir) w zamian za jej zgodę na miłosne spotkanie z Frejem (Skm. 19-20).

Oprócz nazwy miejscowej Eno (z dawnego Ithaeno) na Zelandii brak śladów kultu Idunn (B. Maier 2000, 332).

Jabłka Idunn znajdują znakomite analogię w świecie antycznym. W Troju-manna sadze (7, Hauksbók 1892, 199) w opowieści o sądzie Parysa dokonać on musi wyboru pomiędzy Freją (którą kocha), Sif i Gefjon, dając wybrance gull-epli - złote jabłka. Kultura staroislandzka znała więc ich motyw z różnych źródeł, a listę wielu możliwych analogii trzeba oczywiście zacząć od biblijnych jabłek rosnących na drzewie w raju. Najważniejszą paralelę stanowią tu jednak złote jabłka rosnące w cudownym ogrodzie bogów, które Gaja dała Zeusowi i Herze w prezencie ślubnym, gdzieś w górach Atlasu strzegły ich Hesperydy, od których otrzymał je Herakles (P. Grimal 1987, 144). W mitologii irlandzkiej trzy gojące rany jabłka zdobyć muszą synowie Tuireana Brian, Inchair i Juchar-ba, i oddać je Ługowi jako rekompensatę za zamordowanie jego ojca Ciana. Dokonują tego w postaci jastrzębi (B. Maier 2000, 333).

Czy motyw dających wieczną młodość jabłek znany był Germanom już w starożytności, pozostaje sprawą otwartą. Stefan Czarnowski analizował ongiś ikonograficzne przedstawienia bogini Nehalennii, podobnej do tzw. Matron, poświadczonej jednak jako postać pojedyncza na licznych stelach wotywnych i ołtarzach, głównie z jej sanktuarium w Domburgu (28 inskrypcji) na wyspie Wal-chem w Holandii¹. Przedstawiano ją z koszem owoców, tak jak wiele innych Matron, ale w towarzystwie psa; bogini często wspiera się o stewę statku lub wiosło. Nehalennia była opiekunką żeglugi (o czym inskrypcje mówią wprost), płodności i dobrobytu (na co wskazuje kosz owoców), ale była zarazem boginią śmierci. Wskazuje na to towarzyszący jej pies². Jej atrybuty są podobne jak u bogini Izis, według Tacyta (Germania 9) czczonej przez Swebów. Porównywano ją także do Nerthus, podobnie powiązaną z płodnością, morzem i śmiercią. Kosz z owocami jest też jednak atrybutem typowym dla celtyckich bo-giń-matek (J. de Vries 1977, 129). S. Czarnowski zestawił Nehalennię z Idunn, widząc w owocach z kosza trzymanego przez nią jabłka. Trudno rozstrzygać, czy miał rację, trudno też jednak dla postaci Idunn nie szukać antycznych korzeni.

10.10. Frigg

W postaciach przedstawionych tu dotąd germańskich bogiń dostrzec można wiele podobieństw do bóstw czczonych w starożytności w świecie antycznym. Ślady takie widać także w mitologii dwóch najważniejszych bogiń skandynawskiego panteonu, Frigg i Freji, w których nie bez podstaw spróbowano ostatnio dostrzec dwa aspekty jednej i tej samej postaci skandynawskiej „Wielkiej Bogini”, podobnej pod wielu względami do jej śródziemnomorskich odpowiedniczek³. Frigg zaliczana jest do rodu Asów, Freja do Wanów. Pomimo to mogły one stanowić pierwotnie jedną postać. Zdążyliśmy już jednak zauważyć, że w przypadku bogiń podział na Asów i Wanów nie odgrywał istotniejszej roli.

Zacznijmy od Frigg. Jej imię oznacza „ukochaną”⁴. Germańska nazwa piątku, starogómoniemieckie friatac, staroangielskie friedeag, staroislandzkie/ria-dagr, jest kalką łacińskiego dies Veneris, co świadczy o oddawaniu czci Frigg już u schyłku starożytności, kiedy późnorzymskie nazwy dni tygodnia otrzymały swe germańskie odpowiedniki⁵. Świadczy też ojej podobieństwie do Wenus. A przecież w tej roli spodziewalibyśmy się Freji, wczesne źródła nie znają jed-nak tej postaci! Imię Frigg nie pojawia się wszakże również w żadnym anty-

1

S. Gutenbrunner 1936, 222-223 (nr 83); A. Hondius-Crane 1955; E. Cramer-Petersen 1972, 1—24; G. Neumann, P. Stuart, 2002, 61-65.

2

   S. Czarnowski 1956, t. 3, 161-172; R. Simek 1995, 289-290.

3

   L. Motz 1998, 30-57; B.-M. Nasstróm 1992, 196; taż 1995, passim.

4

   Por. staroislandzkie/zya, gockie frijon, „kochać”, J. de Vries 1962, 143.

5

   J. de Yries 1957, 302; K. Heim 1953, 231-233.