img177

282

W Ketils saga Hengst (5) Thorgerdr przedstwiona jest jako Olbrzymka, udająca się na wiec trolli, najwyraźniej związany z postępującą chrystianizacją Norwegii. Ich zgromadzenie porównać można do podobnego wiecu trolli (a ściślej trollek) opisanego we Flateyjarbók (1, 1860, 257), gdzie jego uczestniczki opowiadają, jak próbowały się pozbyć króla Olafa Tryggvasona (N. Chadwick 1950, 399).

Natura tego interesującego bóstwa nie jest do końca jasna. Już samo imię Thorgerdr stawia więcej pytań, niż daje odpowiedzi. Warto zauważyć, że imiona złożone z dwóch członów są nietypowe dla postaci boskich (jedynym chyba wyjątkiem jest Heimdall), pojawiają się natomiast często wśród Walkirii i 01-brzymek. Jej miano, brzmiące Thor-Gerdr nawiązuje do postaci Gerdy, żony Freja i do Thora, nie bez powodu chyba czczonego wraz z Thorgerdą w świątyni w Gudbrandsdalen. Przydomek Holgabudr⁷⁶ wskazuje na jej związek jako oblubienicy lub po prostu kobiety z jakimś Helgim. Warto tu zwrócić uwagę na przydomek Freji Vanabrudr, oznaczający „oblubienicę Wana”, zapewne Freja. Według Snorriego (Skaldskap. 44) Helgi był ojcem Thorgerdy i królem Haloga-landu, i to od którego pochodzić ma nazwa tego kraju. Helgi pochowany został w kurhanie, którego wnętrze zostało usypane z warstw złota i srebra, a z zewnętrz jego kopiec został obłożony płaszczem z kamieni. Dla obojga, Helgiego i Thorgerdy, składać tam miano ofiary. Podobne motywy pojawiają się w opisie kopca, w którym rzekomo pochowano Freja jako ziemskiego króla Szwedów.

Według Flateyjarbók (1, 1860, 407) Olaf po zniszczeniu świątyni Freja we Frosta zabrał z niej posąg boga, z którym przybył do położonej w lesie świątyni Thorgerdy. Jej posąg obrabował z kosztowności i przywiązał koniowi do ogona. Potem dopiero oba wyobrażenia bóstw, i Freja, i Thorgerdy, publicznie spalił.

W Helgim dostrzec więc można hipostazę Freja, a w Throgerdr jego żony Gerdy. W szczególnych relacjach łączących Hakona Jarla z Thorgerdr holga-brudr doszukiwano się natomiast manifestacji jego oddania dla Freja (Helgiego) i Gerdy (Thorgerdy) jako mitycznych przodków dynastii, skądinąd wywodzonej przecież od Odyna i Skadi^{1 2}. Nie da się też zaprzeczyć, że jako opiekunka jarla Thorgerd pełniła rolę Walkirii, a może nawet jego opiekuńczego ducha, fylgju-kony. Nazywana była zarazem wprost Olbrzymką (Jlagd), co zgadza się z jej prawdopodobną tożsamością z Gerdą, pochodzącą przecież z rodu Olbrzymów. Thorgerdr łączyła więc w sobie cechy wielu istot.

Przy wszystkich wątpliwościach jakie nasuwają źródła stwierdzić można, że Thorgerdr była w świecie bogów odnowieniem postaci Gerdy, żony Freja, i łączyły ją jakieś związki z Thorem. W świecie ludzi jej miejsce należy widzieć w ostatnim ważnym ośrodku norweskiego pogaństwa, jakim był w czasach chrystianizacji dwór mających królewskie ambicje Jarlów z Hladir³. Podjęto tam najwyraźniej próbę wylansowania nowej bogini opiekuńczej. Świadczy to, jak potrzebne były tego rodzaju kulty.

Wszystkich bogiń skandynawskich nie da się sprowadzić do jednej postaci „wielkiej bogini północy”, jak to próbowała niedawno uczynić B.-M. Nasstróm. Przy niewątpliwej przewadze dwóch bogiń, Frigg i Freji, być może stanowiących pierwotnie jedną postać, istniały też inne i odgrywały niemałą rolę - jak choćby Idunn. W pogaństwie nie było bowiem miejsca dla monoteizmu, tak wśród bóstw męskich, jak i żeńskich. Świat bogów, tak jak i ludzi, był bowiem światem na wskroś społecznym - i w tym tkwiła jedna z wielu niewątpliwych zalet pogaństwa.

1

   Jego występowanie w źródłach analizował już G. Storm 1885, 124-125; por. L. Motz 1998, 41-43. Wariant jej imienia brzmiący Hórgabrudr, nawiązujący do pojęcia hórgu, ołtarza, jest ewidentnie błędny.

2

   L. Motz 1998, 43; G. Steinsland 1991, 220-225. Pytanie, czy w kulcie Hakona dla Thorgerdy można doszukać się śladów hierogamii, jak chciała ongiś N. Chadwick (1950,415) pozostawiamy tu otwarte.

3

B.-M. Nasstróm 2001, 171; F. Stróm 1981, 440-458.