img659

8.4. Instytucje nadzoru ubezpieczeniowego

8.4.1. Nadzór a pojęcia pokrewne (kierownictwo, kontrola)

Nadzór oznacza „prawo do kontroli wraz z możliwością wiążącego wpływania na podmioty nadzorowane”^{1 2 3 4}. Nadzór jest traktowany jako wyraz decentralizacji, tj. przyznania określonym podmiotom pewnej samodzielności w rozstrzyganiu danego rodzaju spraw⁵. Kierownictwo jest utożsamiane ze ścisłym /.wiązaniem organów niższego stopnia z dyrektywami organów nadrzędnych. W kontekście tych definicji w pojęciu kierownictwa kryją się szersze uprawnienia, a nadzór stanowi jedną z funkcji kierowania⁶. Operowanie pojęciem „nadzór" zakłada pewien stopień samodzielności nadzorowanego podmiotu, przy uprawnieniach organów nadzoru do:

przeprowadzenia kontroli jednostek nadzorowanych, uzgadniania, zatwierdzania lub uchylania wydanych przez nią aktów, kierowania pod ich adresem ogólnych wytycznych, instrukcji, określających sposób załatwiania spraw,

stosowania środków personalnych wobec osób zajmujących kierownicze stanowiska w nadzorowanych jednostkach, a niekiedy również w stosunku do całych jednostek (np. rozwiązanie organizacji)⁷.

Nie można utożsamiać „kontroli” z „nadzorem”, ponieważ są to różne kate-goi ie pojęciowe. Kontrola to działanie polegające na: zbadaniu istniejącego stanu rzeczy,

zestawieniu tego, co istnieje w rzeczywistości z tym, co być powinno, tzn. co przewidują wzorce czy normy postępowania i ustaleniu ewentualnych rozbieżności,

wyjaśnianiu przyczyn powstawania rozbieżności,

sformułowaniu zaleceń pozwalających na uniknięcie podobnych rozbieżności na przyszłość¹⁸.

Kontrola może być przeprowadzana z mocy przepisów prawa przez organy nadzoru oraz przez organy nie sprawujące nadzoru.

Nadzór w sferze prawa administracyjnego oznacza:

-    badanie działalności podmiotu administrującego (kontrola), połączone z możliwością pomocy, wpływu, a także modyfikacji jego działalności,

-    dokonywanie kontroli przez organ zwierzchni organizacyjne lub funkcjonalnie w celu zapewnienia zgodności tej działalności z prawem, a w określonych przypadkach - zgodności z pewnymi wartościami szczególnymi (także określonymi w przepisach prawnych)⁸.

8.4.2. Nadzór ubezpieczeniowy i jego funkcjonowanie

Przesłankami nadzoru ubezpieczeniowego są:

-    zapewnienie ochrony interesów podmiotów ubezpieczonych lub osób trzecich związanych z umową ubezpieczenia w warunkach słabszej pozycji ubezpieczonego w prawnym stosunku ubezpieczenia,

-    reprezentowanie przez ubezpieczającego niższego potencjału majątkowego wobec ubezpieczyciela (nierówny układ sił na rynku),

-    nałożenie na nabywców obowiązku ubezpieczania się w ściśle określonych warunkach⁹,

-    powszechność i masowość ubezpieczeń społecznych i obowiązkowych, sprawiająca, że instytucje ubezpieczeniowe są instytucjami zaufania publicznego,

-    objęcie systemu ubezpieczeń gwarancjami państwa,

-    odwrócony cykl kreowania usługi (cena usługi ubezpieczeniowej jest usta lana przed znajomością kosztów jej realizacji) i zagrożenia dla zakładów u bez pieczeń, wynikające z tego faktu,

-    gwarancyjne, a nie finansujące, funkcje kapitałów własnych ubezpieczyciela,

-    brak powszechnej świadomości ubezpieczeniowej i konieczność zastąpię nia funkcji kontrolnych nabywców przez wyspecjalizowane instytucje, działają ce w interesie ubezpieczonych,

-    wpływ sektora ubezpieczeń na rozwój społeczno-gospodarczy,

-    ochrona wartości, dóbr, których społeczną doniosłość wyrażają normy prawne.

Celem nadzoru ubezpieczeniowego jest „ochrona interesów osób ubezpiecza jących, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia.

1

M. Szaraniec, Nadzór nad rynkiem ubezpieczeń gospodarczych, Monografie. Prace doktor

2

skie nr 3, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2004, s. 13.

3

ⁿ W. Chruścielewski, Z. Kmieciak, Postępowanie w sprawie nadzoru nad działalnością ko

4

munalną, Warszawa 1995, s. 13.

5

M. Szaraniec, op. cit., s. 13.

6

" .1. I.ęlowski, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe. Warszawa 1990, s. 70-76.

7

^IH M, Szaraniec, op. cit., s. 16.

8

   Ibidem, s. 17.

9

   Podstawy ubezpieczeń, I I: Mechanizmy i funkcje, red. J. Monkiewicz, Poltcxt, Warszawa 2000, s. 327-328.