IMGP0632

56. Tabliczka z pismem klinowym z el-Amarna. Należy ona do korespondencji dyplomatycznej prowadzonej przez faraonów Amenhote-pa QI i Echnatona z władcami Bliskiego Wschodu. Listy zapisywano pismem klinowym głównie w języku akadyjskim, który byt lingua franca tej epoki. Przekładem na akadyjski zajmowali się wykwalifikowani pisarze, znający biegle pismo hieroglificzne i klinowe. XIV w. p.n.e., Kair, Muzeum Egipskie

ganię i kontrola chłopskiego podatku w naturze, który stanowił fundament całego systemu redystrybucji dóbr (por. s. 138 i n.). Jeśli chłopi nie oddawali należnej daniny, bardzo szybko uwidaczniała się silna pozycja funkcjonariuszy państwowych nawet niskiej rangi, którzy mieli szerokie uprawnienia. Jeden ze wspomnianych tekstów szkolnych z czasów Nowego Państwa opisuje to w ten sposób: „Wie zastanawiasz się nad dolą wieśniaka, gdy pobiera się daninę? Robaki zjadły połowę ziarna, a hipopotam zżarł drugą. (...) Jednak przypływa do niego pisarz i chce zanotować zbiory [to znaczy pobrać podatek]; odźwierni [podwładni] mają kije, a czarni [nubijscy policjanci pomocniczy] rózgi palmowe. Mówią «Daj ziarno «Nię ma żadnego.* Biją go rozciągniętego na ziemi, wiążą i wrzucają do rowu. (...) Na jego oczach wiążą też żonę, pętają dzieci; sąsiedzi opuszczają go, uciekają i zajmują się swoim zbożem [przenoszą je w bezpieczne miejsce].”¹⁶ Podczas gdy część piśmiennej elity w tak stanowczy sposób przyczyniała się do utrzymywania porządku państwowego, jiniga część, wrażliwa na pięk-no, oddawała się komponowaniu .rozwlekłych hymnów i pieśni ku cmgale Władcy i bogów” którzy kierowali tym porządkiem i gwafantowaffgoTHIate-gcrtndzie z wdzięcznością winni okazywać im posłuszeństwo. „Wysoka poetycka, narracyjna i myślowa jakość wielu literackich dziel starożytnego Egiptu — jak pisze Schlott — nie może stwarzać złudzenia, że nie należały one do ^literatury sterowanej» — a więc piśmiennictwa, które powstawało na zlecenie rządzących lub przynajmniej za ich aprobatą.”¹⁷ Już te nieliczne przykłady uświadamiają, że wczesna sztuka pisarska była związana ze sprawowaniem i wszechobecnym gloryfikowaniem władzy, że często w subtelny, ale niekiedy także prostacki sposób wspierała panowanie, pomagała w jego organizacji, służyła umacnianiu, a zatem była też jego ostoją. £$$kształcenie się scentralizowanych, biurokratycznych instytucji na wielką skalę — ocenia sumerolog Margret W. Green sytuację w Mezopotamii — samo w sobie może być konsekwencją stworzenia środków, które umożliwiły icb funkcjonowanie. Z całą pewnością kiiywanie pisma uprawniało administrację do tego, by się rozrastać i by poprzez polecenia na piśmie sprawować bezpośrednią władzę urzędową nawet hadnersóMtein. najniższej rangi i poddanymi. ’\¹⁸

BŁOGOSŁAWIEŃSTWO CZY PRZEKLEŃSTWO?

Z powodu takiego stanu rzeczy niektórzy badacze dokonali negatywnej w znacznej mierze oceny roli pisma w historii ludzkości. Na przykład znany francuski etnolog Claude Lćvi-Strauss stwierdził, że w swoich początkach pismo nie było siłą sprawczą niemal żadnego pozytywnego postępu kulturalnego ani intelektualnego. ,^Jedyne zjawisko, które mu wiernie towarzy-