IMG33

162

162

właściwego terminu obserwacji pojawu i /achów iw owadów, nie tylko postaci dorosłych, ale i ich rnwi ^Jf"*

^ ***■

interesujących nas gatunkó cianych

^ sezonowego ry tmu aktywności owady wskazują ponadto dobowy rvini nosu. yrożniamy więc owady dzienne (niestr/ęp głogowiec). zmierzchowe ichi ś'* czci. mvne (brudnica mniszka). Rytm dobowy często zalezy od rozkładu intcnsyw-^ scciatła w ciągu doby - nazywa się wówczas rytmem dobowym egzogennym Jednaj u wiciu gatunków rytm dobowy dostosowany do warunków świetlnych dnia t nocy nic '' określony bodźcem świetlnym, lecz odbywa się niezależnie od niego i stąd zwany _JCs, mcm dobowym endogennym (pochodzenia wewnętrznego).

Zakłócenie pod wpływem zmiennych czynników fizycznych, a zwłaszcza temperatury t rytmu sezonowego różnych organizmów, szczególnie tych. które pozostają w stosunkach antagonistycznych (pasożyty i ofiary) lub współdziałaniu (owady i kwiaty), ma istotne zna-czenic dla odwrotnie lub współzależnie przebiegających zmian liczebności ich populacji Pow tarzające się w określonych odstępach czasu pojawy postaci dorosłych składających jaja wyznaczają w w iclu przypadkach także całą długość rozwoju osobniczego w populacji danego gatunku - od jaja do postaci dorosłej, tzn. rozw oju określanego jako pokolenie lub generacja. Pewne gatunki mają stałą liczbę generacji w ciągu roku w tych samych warunkach geograficznych (np. humiak olchowicc. ogłodek brzozowiec w Polsce tylko jedną, je-sik pączkowiec - dwie), inne liczbę zmienną (np. rynnica osinówka 2-3 generacje, komik drukarz 1-2). co jest zależne od przebiegu w arunków pogodowych.

Z kolei ten sam gatunek może mieć różną liczbę generacji w ciągu roku w- różnych częściach swego areału, co wiąże się z różnymi warunkami klimatycznymi tam panującymi. Są wreszcie owady, których rozwój trwa kilka lat - mówimy wówczas o generacji dwu-, trzyletniej itd. (rys. 4.18). Również wówczas możemy obserwować, że w różnych częściach areału lub pod wpływem czynników meteorologicznych czas rozwoju pokolenia może być dłuższy lub krótszy w stosunku do porównywanego.

Wy znaczanie generacji okresami pojawu postaci dorosłej jest niesłuszne wówczas. _-d\ kolejne pokolenia zachodzą na siebie, tzn. gdy długość rozwoju całego pokolenia jest większa od odstępu czasu między kolejnymi rójkami. Tak np. obserwujemy dwie rójki borecznika sosnowca w- roku. ale rozwój każdego pokolenia może trwać nawet 3 lata. Niesłuszne jest to także wówczas, gdy owady, które wydały już pierwsze pokolenie, roją się powtórnie. wydając pokolenie siostrzane (rójka drwalnika paskowanego ma miejsce wczesną wiosną i późnym latem - na wiosnę drwalnik wydaje pierwsze pokolenie, w lecic pokolenie siostrzane).

Generacją nazywać się więc powinno okres rozwoju trwający od dorosłego owada sta-rego pokolenia składającego jaja do dorosłego owada młodego pokolenia, także składające-o iaia (rys. 4 18) Należy tez zauważyć, że rozwój osobników z jaj złożonych równocześ-^ic nie jest zupełnie jednakowy oraz ze okres składania jaj (np. u smolików) bywa znacznie ⁿ* ..mięt' ^w czasie Można więc obserwować osobniki danego gatunku będące w- róż '' ""'(i Stadiach rozwojowych Im dłu/szy jest przy tym okres rozrodczy (gdy postać dorosła

składa jaja

i tym więcej różnych stadiów rozwojowych wystąpi w tym samym czasie.

0**'* “>• ^{/c ,cm}P^cratura ma

Rowrti owadów

h/\n czynników środowiska na długość 4-5- Rozwoju osobniczego

, < Tet"pe^ratura

4.5- '    _1)r/cmiany matem pozostaje w bezpośredniej zależności od

ln*eft»y^wn° , ?,.I_C1 u zwierzy zmiennucicplnych -

„ ,wi4WO«3 ¹ *________-

Cl***’

Owady rozpoczynają dostrzegalny rozwój _l    rozwoju owadów

zwanej progiem rozwojowym, zerem biolog**,^ |_ub    P^e'»*J <empenta,,

woju. U równych gatunków owadów cerowy punkt icnnu/nJ ^pun^^{lcm lcrm,c/}n>m ro/-także od stadium rozwojowego. Na ogół w naszsch ^ __n "^y,^rt’''*^OJU *« rómy. a zalezy międ/y 5 a 8‘C Zero biologiczne pozostaje w zalczm.*, od nr ^U'^lru'-^czn>^ch '‘aha się cznych panujących w okresach występowania _posz_aei!Ó,_n,^P?^C^ⁿ.^{ych w}«unków temu-nych gatunków ow adów leśnych. Zero biologiczne rna.duicoe    ^rolwoJOW>^ch «**-

tur ujemnych, w których następuje śmierć owadów wskutek ^ ^A/n'^{c <xi u}'^mP^cra-w tkankach, odwodnienia tkanek oraz zniszczenia struknTmied^k^^c* ^ wnątrzkomórkowych.    międzykomórkowych . we-

Odporność owadów na niskie temperatury zalezy od gatunku, warunków geograficznych jego występowania, od stadium rozwojowego, pfc,, ,unu fizjologicznego go warunkami odżywiania się i warunkami termicznym, poprzedzającym, nastąpienie skich temperatur. \ wyirzymałości na zimno óużą rolę odgrywa zja^ko przcchłodzcnia polegające na tym. żc woda związana w ciele owada koloidalnie z substancjami białkowymi zamarza w temperaturze znacznie niższej mz 0‘C. Szczególne znaczenie pod tym względem ma zawartość wody w ciele, stopień jej zw iązania z koloidami, koncentracja roztworów ii-zjologicznych. zawartość glikogenu i tłuszczu w ciele owada.

Tak więc pędraki chrabąszczy giną w temperaturze -4‘C. poczwarki zawisaka borowca w -12’C. Zimujące w pączkach sosen gąsienice zwójki sosnówcczki w naszych szeroko-ściach geograficznych giną w temperaturze -27’C. na Ukrainie -I2*C. w Syni już w kilkustopniowym mrozie. Postacie dorosłe komika drukarza znoszą lepiej mrozy niz jego larwy i poczwarki. Zimujące w osłonkach jajowych gąsienice brudnicy mniszki wytrzymują temperatury —10’C. a w warunkach laboratoryjnych -70‘C.

^,ŁVJ J*?‘

. ,„_fc 0_______________ wartości niż górna icmpcraiura letalna powo

dująca śmierć osobników, która z kolei jest z reguły niższa od temperatury ścinania się białka (55-65’C). Większość gatunków owadów prowadzących naziemny tryb życia ginie juz P^rzV d5—48*C, jakkolwiek mszyce giną już przy temperaturach przekraczających ♦ " C. larwy bogatków żyjące pod korą nasłonecznionych pni przy +52 C. a szereg owadów gk-

k°^wych już przy temperaturze ok. +30’C.

Pomiędzy dolnym a górnym progiem temperatury mieści się strcla rozwoju .i po i

‘“ty objęte tą strefą mają istotny wpływ na rozwój owadów i stąd nazywa s* je icmperatu-ram. efektywnymi. Ich wielkość określa różnica między rzeczywistą, aktualną t«np« * środowiska a temperaturą zera biologicznego danego gatunku i stadium    '

>m wyższe są temperatury efektywne, tym szybszy jest rozwój owada, a tym mniej

Istnieje także górna granica temperatur umożliwiających rozwój, czyli gomy proc cr-miczny rozwoju. Nie sprecyzowano jednak bliżej jego wartości dla poszczególnych ga.....