IMGB

366 Stefan Sawicki

uszczegółowiona, do tej. na którą wskazywałem omawiając trzecią relację (antropologiczną), pomocną przy ocenie literatury. Gdy tam jednak chodziło o potencjalną zdolność dzieła literackiego oddziaływania na odbiorcę, tu chodzi już o dzieło literackie w procesie jego realnego oddziaływania, historycznego „życia”.

*

Zarysowane trzy kręgi problematyki aksjologicznej związane zostały bezpośrednio z badaniem samej literatury „wobec wartości”, zwłaszcza z historią literatury i krytyką literacką. Mogą być one jednak również przedmiotem metodologii, na co wskazuje choćby ten artykuł, a także teorii literatury, gdy rozważałaby ona momenty aksjologiczne jako konstytutywne dla zjawisk literackich. Szczególnie wdzięczny teren badań stanowią dla historii wiedzy o literaturze: chodzi o odsłanianie obecności wewnętrznej problematyki aksjologicznej w pracach o literaturze określonego badacza czy krytyka, szkoły względnie epoki, ustalanie jej zakresu, charakteru, preferencji²⁷. Czasem kryterium aksjologiczne wyraźnie zabarwia całe historie literatury, żeby przypomnieć choćby narodową optykę Historii literatury niepodległej Polski Ignacego Chrzanowskiego. Są to badania ważne nie tylko dla wiedzy historycznej, również - jako źródło doświadczeń - dla teoretycznej myśli o literaturze i metodach jej badania. Problematyka aksjologiczna jest aktualna we wszystkich działach tego, co nazywamy wiedzą o literaturze, również na jej terenach pogranicznych.

Przedstawione szkicowo rozważania pomyślane zostały jako wprowadzenie w problematykę. Niczego naturalnie nie „załatwiają”. Są bardzo skrótowym, a więc i uproszczonym, zapisem procesu myślowego. Chcę jednak wskazać na zaniedbany, a ważny, aspekt problematyki badawczej w przekonaniu, że będzie on w najbliższej przyszłości zyskiwać na znaczeniu.

Rozważania te zostały ujęte kompozycyjnie w schemat odzwierciedlający rozumienie literatury jako szczególnej międzyludzkiej komunikacji. Gdy interpretacja wartości ujawnianych w literaturze wiąże się w ostatecznych perspektywach z kategorią autora, to poznawanie wartości literatury łączy się przede wszystkim z samym dziełem, ma charakter ergocentryezny, a badanie literatury jako wartości „dla" wprowadza w tak aktualną obecnie problematykę odbioru i odbiorcy.

²¹ Przykładem tego typu zainteresowań jest szkic H. Markiewicza Myśl aksjologiczna w polskiej nauce o literaturze, [w:] O wartościowaniu w badaniach literackich, s. 139-155.