IMGw01

W takim bardziej abstrakcyjnym ujęciu termin „postawa” może być więc rozumiany tak, iż nazwa „postawa wobec czegoś” obejmuje wszelkie możliwe czy też wszelkie w danej zbiorowości istniejące odmiany postaw wobec danego przedmiotu. W tym ostatnim przypadku termin ten oznacza ■ ogół wartości pewnej zmiennej „postawa wobec danego przedmiotu”, gdy w przypadku ogółu postaw do siebie pod danym względem podobnych — ozna-cżał on pewną ogólnie pojmowaną, ale jednoznacznie określoną wartość tej zmiennej. Tak więc widzimy, iż postawa pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu może być elementem różnych zbiorów: zbioru postaw ogółu członków danej zbiorowości wobec tego przedmiotu pod danym względem treściowo podobnych i szerszego wobec niej zbioru postaw członków danej zbiorowości (czy uniwersalnie pojętej klasy ludzi w ogóle) różnych pod względem treści a połączonych jedynie wspólnotą przedmiotu odniesienia.

Badacz ma więc prawo traktować pojęcie postawy nie jako atrybutywnie pojętą własność ludzi podobnych do siebie ze względu na swój afektywnie naładowany stosunek do pewnego przedmiotu — lecz jako pewną ogólniej pojętą zmienną, której tak atrybutywnie pojęte cechy są wartościami. Pojęcie danej postawy obejmuje wówczas ogół możliwych wartości danej zmiennej, a więc i jej wartość zerową pod względem intensywności. Klasa wartości zerowych danej postawy, traktowanej jako zmienna, potrzebna nam jest dla celów teoretycznych, tak jak w fizyce potrzebne jest pojęcie punktu, choć przedmioty nie mające wymiarów — w reistycznym rozumieniu słowa „istnienie” — nie istnieją. Jeśli u kogoś następuje zmiana postawy z wartości „dodatniej” (lub „ujemnej”) na zerową — to w rozumieniu postawy, ujmowanej ze współczynnikiem humanistycznym powiemy po prostu, że u tego kogoś znika postawa wobec danego przedmiotu.

Konstruując bardziej abstrakcyjne, a teoretycznie niezbędne kategorie pojęciowe, badacz może też nadać pojęciu postawy charakter bardziej ogólny z przedmiotowego punktu widzenia. Badając różne postawy odnoszące się do poszczególnych zjawisk z dziedziny życia politycznego może je następnie objąć bardziej ogólnym mianem, np. postaw politycznych, nawet gdyby taka kategoria nie funkcjonowała w świadomości badanych osób. Ba-

27