IMGx84

miast bazą, fundamentem modelu zachowania (osobowości) są cechy źródłowe; tworzą one struktury, od których zależy układ zachowania, są one w zasadzie trwałe i niezmienne, z kolei tak zwane czynniki warunkujące również model zachowania są uzależnione od wielu elementów, jak np.: wiek, pozycja społeczna, wykształcenie, powołanie, przebyte choroby, sukcesy i porażki.

Cecha źródłowa to w ujęciu Cattella genotyp; można by ją nazwać w terminologii jungowskiej „dyspozycją psychiczną”, to znaczy trwałą właściwością jednostki, jak zdolność myślenia, mówienia itp., natomiast fenotypem genotypu będzie czynnik określony jako „fakt psychiczny”, który powstaje, trwa i ginie; pytamy na przykład, jak człowiek myśli, jak mówi itp.

Motywacja

W ramach ogólnego wstępu trzeba również powiedzieć parę słów na temat motywacji.

Zasygnalizowanie dwóch odmiennych metod badawczych odnośnie do postawy świadczy, że nie mamy przed sobą łatwego zadania. Pojęcie „postawa” kształtowało się przede wszystkim w psychologii osobowości oraz w psychologii społecznej; szczególnie w naukach społecznych, które ex professo interesowały się postawą człowieka. Psychologia osobowości wypracowała bardziej pojęcie „motywacja” niż pojęcie „postawa”. Używano również zamiennie terminów „psychologia osobowości” oraz „psychologia motywacji”. Trzeba jednak zwrócić baczną uwagę na to, że termin „motywacja” wcale nie jest dla psychologów terminem łatwym, jest wieloznaczny. Mamy wiele teorii motywacji. Teoria intelektualistyczna widzi w motywacji przewagę czynnika decyzji. Teoria hedonistyczna z kolei widzi przewagę czynnika przyjemności. Teoria instynktów podkreśla elementy wrodzone, konstytucjonalne jako zasadniczy fundament motywacji. Teoria popędów zwraca uwagę na tak zwaną „energię psychiczną”. Idąc po myśli J. E. Murray a, który jest uważany za autorytet w psychologii motywacji, powiemy, że motyw jest tym wewnętrznym czynnikiem, który inspiruje, ukierunkowuje i integruje zachowanie człowieka. Znaczy to, że motyw składałby się niejako z trzech faktorów. Pierwszy to popęd, chodzi tutaj o wewnętrzny proces, który mobilizuje jednostkę do działania. Drugi faktor to cel, do którego motyw zmierza, trzeci to motywacja, obejmująca również sferę świa-

⁷ Por. R. B. Ca 11e 11, Personality asystematic TheoreticalandFactualSiudy, New York 1950. s. 39; tenże. Personality and Motivation Strueture and Measurement, New York 1957, s. 91, 129. 266-267, 317. Zob. również: A. J. N o w a k OFM, Ekstrawersja i introwersja w ujęciu C.. C. Junga i R B. Cattella, w. SPhCh, ATK 6(2) (1969), 5(1), s. 251-263.

16