IMG�18

POSTAWY I ICH mim 85

tów sprzecznych z własną postawą zanika w warunkach wymuszających bezstronność (wskutek publicznego charakteru własnego zachowania czy konieczności wyjaśnienia go innym), gdy sprawa jest dla nas mało ważna, gdy jesteśmy przekonani, że łatwo sobie poradzimy z kontrargumentami, a także wtedy, gdy przygotowujemy się do zmiany własnego poglądu, poszukując argumentów na rzecz naszego przyszłego, już zmienionego poglądu.

43.2.2

Tendencyjność interpretacji danych odbieranych na bieżąco i z pamięci

Interesująca koncepcja zaproponowana przez Russella Fazio (1986) przyjmuje, iż postawa wobec obiektu jest w istocie skojarzeniem reprezentacji tego obiektu z określonym ustosunkowaniem czy reakcją uczuciową (na przykład „Luiza” - „miłość”). Siła tego skojarzenia jest równoznaczna z siłą postawy, której wskaźnikiem może być czas reakcji na pytania o ocenę obiektu. Jeżeli człowiek szybko decyduje, czy obiekt ma jakąś silnie wartościowaną cechę, czyjej nie ma, oznacza to, że postawa jest silna i łatwo dostępna pamięciowo. Jeżeli decyduje powoli, wskazuje to na postawę słabą, to jest słabe skojarzenie obiektu z pozytywnym lub negatywnym stosunkiem emocjonalnym (i niewielką dostępność pamięciową danej postawy).

Badania Fazio wykazały, że samo powtarzanie związku ocena - obiekt prowadzi do wzmocnienia postawy (tak jak powtarzanie współwystępowania dwóch dowolnych bodźców nasila skojarzenie między nimi), a postawy ukształtowane w wyniku naszego bezpośredniego kontaktu z ich obiektami cechują się większą siłą od postaw wykształconych na bazie informacji z drugiej ręki. Ponadto w wypadku silnych postaw samo pojawienie się obiektu postawy powoduje automatyczną aktywizację stosunku emocjonalnego do tego obiektu. Reakcja ta prowadzi z kolei do tendencyjnego przetwarzania nowych informacji o danym obiekcie. Na przykład pojawienie się zdecydowanie nielubianej osoby wzbudza w nas uczucia negatywne, a te uczucia mogą zmieniać interpretację świata (na przykład skądinąd całkiem przeciętna impreza towarzyska wyda nam się wyraźnie nieudana). Eksperymenty Russella Fazio wykazały też, że wpływ reakcji uczuciowej aktywizowanej przez pojawienie się obiektu postawy jest automatyczny i niespecyficzny. Na przykład pojawienie się obiektu obdarzanego silnymi uczuciami pozytywnymi przyspiesza formułowanie pozytywnych, a opóźnia formułowanie negatywnych sądów na tematy niezwiązane z tymi obiektami, odwrotnie zaś oddziałuje pojawienie się obiektu postawy silnie negatywnej.

Mechanizm aktywizacji stosunku uczuciowego wskutek pojawienia się obiektu postawy wyjaśnia źródło tendencyjnego przetwarzania danych na temat tego obiektu, a także samopodtrzymujący się charakter postaw. Gdy napotkamy raz jeszcze jakiś obiekt postawy, prawdopodobnie zinterpretujemy dotyczące go informacje raczej w sposób zgodny z już istniejącą własną postawą niż w sposób z postawą tą sprzeczny. Działanie tego mechanizmu ogranicza się jednak tylko do postaw silnych i do informacji przynajmniej w jakimś stopniu wieloznacznych.

Ponieważ informacje zgodne z postawami wywołują konsonans, a informacje z nimi sprzeczne rodzą dysonans, teoria dysonansu każe przewidywać lepsze zapamiętywanie tych pierwszych niż drugich. Niektóre wczesne badania zdawały się wprawdzie potwierdzać to przewidywanie, ale selektywność pamięci w służbie redukowania dysonansów była z reguły niewielka, a późniejsze, bardziej rygorystyczne badania selektywności tej nie potwierdziły. Współczesne badania przekonują, że postawy wpływają na selektywność pamięci, jednak często wiąże się to nie z redukowaniem dysonansu, lecz z funkcjonowaniem postaw jako struktur wiedzy (por. rozdz. 42.1). Podobnie jak inne struktu-