IMG�21

88 CZŁOWIEK W RELACJI Z IM MY HI

mi (Abelson, 1982). Sytuacje Indywidualizujące to warunki umożliwiające postępowanie zgodne z naszymi preferencjami, nakłaniające do myślenia o sobie lub

0    swoich poglądach i zachęcające nas do wykorzystywania płynących stąd wniosków we własnym działaniu. Najlepiej poznaną klasą takich sytuacji są warunki autokoncentracji, owocujące wzrostem zgodności zachowania z własnymi poglądami (por. rozdz. 35.). Podobny wpływ wywiera sytuacyjnie wzbudzone myślenie o własnej postawie tuż przed wykonaniem związanego z nią zachowania, na przykład wskutek przeżycia swobody wyboru (dokonywanie swobodnego wyboru aktywizuje bowiem nasze preferencje, postawy i wartości - Kofta, 1982). Sytuacje dezindywiduujące to warunki, w których następuje czasowe nasilenie identyfikacji jednostki z jakąś grupą, jej symbolami i wartościami w takim stopniu, że jej osobiste wartości

1    opinie przestają regulować jej zachowanie. Typowym przykładem takich warunków jest uczestnictwo w demonstracji czy w strajku, a więc silnie emocjonujące i wychodzące poza codzienność działanie w grupie realizującej jakiś cel symboliczny. Zgodność zachowania z indywidualnymi poglądami czy postawami poszczególnych członków grupy zanika w tych warunkach, ponieważ sensem zachowania staje się nie ekspresja siebie, lecz wyrażanie symbolicznych wartości grupy. Sytuacje skryptowe to warunki, które mniej lub bardziej automatycznie inicjują gotowy już ciąg zachowań, czyli skrypt (por. rozdz. 42.1), dobrze utrwalony i mniej więcej jednakowy dla wszystkich osób mających ten skrypt. Podczas wojskowej parady, egzaminu czy uczestnictwa w pogrzebie wszyscy zachowujemy się w podobny sposób, ponieważ dla każdej z tych sytuacji istnieje dość sprecyzowany scenariusz zachowań, wykluczający wpływ własnych postaw czy upodobań uczestników na ich zachowania. W tych kategoriach można wyjaśniać przytoczony poprzednio wynik LaPierre’a, że nawet uprzedzeni do Chińczyków właściciele hotelików obsługują ich tak samo jak wszystkich innych klientów. Przyjmując nowego klienta, właściciel hotelu nie zastanawia się nad swoimi postawami rasowymi, lecz realizuje skrypt „przyjmowanie nowego gościa", a więc zapisuje go do książki meldunkowej, sprawdza jego potencjalną wypłacalność (a nie rasę) itd.

Tak więc tylko niektóre sytuacje umożliwiają ujawnienie się własnych postaw w zachowaniu uczestniczących w nich osób. Inne sytuacje wymuszają jednakowe zachowania wszystkich uczestników dlatego, że inicjują realizację określonego skryptu, albo dlatego, że jednostka wyraża w nich wolę i wartości raczej grupowe niż własne.

Innym moderatorem zgodności zachowania z postawami są pewne właściwości samej postawy, takie jak jej ważność, wywodzenie się z bezpośrednich doświadczeń z danym obiektem i wewnętrzna jednorodność. Postawy ważne, dotyczące kwestii mających bezpośredni wpływ na nasze losy, chętniej wprowadzamy w życie niż postawy wobec kwestii, które nas nie dotyczą. Na przykład w jednym ze stanów amerykańskich rozważano kwestię podniesienia wieku, od którego można klientowi sprzedawać alkohol, z 18 na 21 lat. Jak się okazało, studenci uniwersytetu znajdującego się w tym stanie byli z reguły przeciwni tej zmianie. Jednak wcale nie wszyscy chcieli działać przeciwko propozycjom wprowadzenia nowego prawa - dzwonić do nieznanych sobie osób, namawiając do głosowania przeciw tej ustawie. Jedynie 5% studentów, którzy i tak skończyliby 21 lat przed wejściem nowego prawa w życie, oferowało udział w telefonicznej akcji. Udział w takiej akcji deklarował jednak niemalże co drugi z tych studentów, których prawo to zdążyłoby objąć (Crano, 1995). Na tej samej zasadzie postawy wywodzące się z osobistych doświadczeń z danym obiektem generują zachowania bardziej z nimi zgodne, ponieważ postawy te są dla nas ważniejsze, jaśniej zdefiniowane i bardziej odporne na zmianę niż postawy przejęte od innych ludzi.