2 (2224)

1 88 CZŁOWIEK W RELACJI Z INNYMI

46.1

Wpływ obecności innych

46.1.1

Facylitacja społeczna

Samotna mrówka pracuje wolniej, mniej wydajnie niż wśród innych mrówek. To samo zjawisko zaobserwowano u ludzi. W jednym z pierwszych badań Floyda Allporta (1920) badani wykonywali dwa zadania: (1) dopisywali swobodne skojarzenia do przedstawionej im listy słów i (2) wymyślali argumenty podważające tezy zawarte w cytatach z dzieł starożytnych Rzymian. W obecności dwóch innych osób rosła nie tylko liczba wykonanych zadań, ale także jakość pracy. Efekt wzrostu poziomu wykonania zadań wywołany samą obecnością innych nazywany jest fa-cylitacją społeczną.

Niektóre badania pokazują jednak efekt przeciwny. W uczeniu się labiryntu i bezsensownych sylab na pamięć Pessin (1933) zaobserwował spowolnienie uczenia się w obecności innych, co nazwano zjawiskiem hamowania społecznego.

46.1.2

Kiedy facylitacja, kiedy zahamowanie?

Wyniki różnych badań wydawały się niemożliwe do pogodzenia aż do momentu, gdy Robert Zajonc (1965) zaproponował wyjaśnienie, które sprzeczność czyniły pozorną. Obecność innych, powiadał Zajonc, podnosi poziom pobudzenia i motywację. Wzrost pobudzenia i motywacji, jak wiadomo z wcześniejszych badań, zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji dominujących, silnie utrwalonych. Obecność innych powinna zatem poprawiać poziom wykonania zadań prostych, dobrze wyuczonych (gdzie jest tylko jedna reakcja dominująca), a obniżać poziom wykonania zadań skomplikowanych, trudnych lub nowych (gdzie brak jest jednej dominującej reakcji, a reakcje stosunkowo najsilniejsze nawzajem się wyhamowują - tym bardziej, im wyższy jest poziom pobudzenia). Rozumowanie Zajonca ilustruje rycina 46-1.

Zgodnie z tym rozumowaniem, efekt facy-litacji zarejestrowano przy wykonywaniu za-_. dań dobrze wyuczonych, efekt hamowania zaś - przy słabo wyuczonych (Cottrell, Wack, Sekerak i Rittle, 1968). Oba efekty wystąpiły jednak tylko wtedy, gdy badani wiedzieli, że pozostałe dwie osoby w laboratorium mogą je

Mechanizm facyłitacji społecznej w teorii Roberta Zajonca

RYCINA 46-1