4 (1802)

1 90 CZŁOWIEK W RELACJI Z INNYMI

46.2.1

Co konformizm nasila, a co osłabia?

Czynników nasilających lub osłabiających konformizm jest wiele, tu wymienimy tylko kilka z nich.

Wielkość grupy. W badaniach Ascha, a także w późniejszych, maksymalne efekty obserwowano, gdy na jednostkę wywierały presję trzy, cztery osoby. Gdy było ich więcej, wzrost konformizmu okazywał się mniejszy, choć wciąż widoczny. Wielu badaczy sądzi, że wynika to z malejącej wiarygodności członków grupy, jeśli manifestowane poglądy, standardy, opinie są identyczne. Identyczność presji wywieranej przez cztery osoby może budzić mniej podejrzeń o instrumentalne wywieranie wpływu, niż dzieje się to w wypadku dziesięciu osób.

Aktywizacja normy. Raymond Reno, Robert Cialdini i Carl Kalgren (1993) wyróżnili dwa rodzaje norm: normy opisowe (descriptive) i nakazowe (injunctiye). Te pierwsze pokazu-ją, co większość ludzi w danej sytuacji robi, te drugie - co w danei sytuacji iest aprobowane, ITco nie. Badania tych autorów prowadzą do "wniosku, że w sytuacjach, w których ludzie zachowują się w sposób społecznie pożądany, zachowanie to może być dodatkowo wzmocnione poprzez wzbudzenie normy deskryptywnej (czyli zwrócenie uwagi na to, że inni zachowują się poprawnie - zatem zwiększenie konformizmu). W pozostałych sytuacjach bardziej efektywnym sposobem skłonienia ludzi do zachowań pożądanych jest wzbudzenie normy nakazowej, zwrócenie uwagi na to, jak powinni się zachowywać. Innymi słowy, zachowanie zależy od tego, jaka norma jest w danej sytuacji zaktywizowana.

Przedmiot normy. Ludzie w wi -kszym stopniu ulegają presji innych, gdy jej przedmiotem jest konstatacja faktów niż gdy dotyczy ona gustów i upodobań. Rozmaitość preferencji jest społecznie akceptowana, rozmaitość sądów o rzeczywistości „obiektywnej” jest zagrażająca: ktoś musi się mylić, tym kimś mogę być ja (Gorenflo i Crano, 1989).

Jeśli sąd dotyczy spraw niejasnych i niepewnych, a redukcja tej niepewności wydaje się członkom grupy ich własnym dziełem (jak w eksperymentach Sherifa, 1935), to konformizm jest silniejszy niż wtedy, gdy sądy są doraźne i dotyczą spraw pozornie jasnych i wprost wyrażanych przez innych (jak w eksperymentach Ascha).

Atrakcyjność grupy i różnorodność poglądów. W kontekście wiedzy o relacjach interpersonalnych (zob. rozdz. 45.3) nie dziwi, że ludzie są bardziej konformistyczni wobec tych, których lubią, w grupach, które sa dla nich atrakcyjne (Rotter, 1967). W eksperymentach Ascha radykalny spadek w uleganiu ocenom innych następował wtedy, gdy wśród innych była przynajmniej jedna osoba, która głośno oceniała długości linii w sposób poprawny. To jeszcze jedno świadectwo magicznej mocy wsparcia społecznego. Wystarczy jedna osoba o podobnych poglądach, by stawać się w sądach niezależnym od większości.

46.2.2

Dlaczego ludzie bywają konformistyczni?

Odpowiedź na to pytanie zdaje się od dawna dobrze znana: ludzie dostosowują swoje opinie, upodobania i zachowania do tych, które występują w ich grupie, ponieważ (1) chcą mieć trafny ogląd świata i (2) pragną być łubiani przez innych.

Ten pierwszy mechanizm nazwany został przez Mortona Deutscha i Harolda Gerarda (1955) informacyjnym wpływem społecznym. Jego istotą jest to, że opinie innych są dla nas w wielu sprawach kryterium popraw ności, trafności, prawdziwości. Gdy w egzotycznym kraju, w wykwintnej restauracji i w wyśmienitym towarzystwie podają mi da-