język7

22

możemy chcieć wprowadzić odbiorcę w błąd (oszukać go), możemy mówić po to, żebj się pochwalić (funkcja afirmatywna NJartineta), możemy chcieć go poniżyć, nastraszyć wpędzić w kompleksy, wydobyć z kompleksów, zrobić przykrość, pocieszyć i dokona* jeszcze wielu innych rzeczy. Zwłaszcza jako częsty cel wypowiedzi wymienia się chę* kontaktu z drugim człowiekiem. Realizuje się on np. gdy rodzina czy ludzie zaprzyjaźnię^ zbierają się na pogawędkę, opowiadają o sobie po to, by czuć się razem. Tego typu cel* wypowiedzi, których można by wymienić jeszcze bardzo wiele, nie stanowią podstaw) przeprowadzonej dalej klasyfikacji. Chodzić w niej będzie o wydobycie intencji podsta wowych, które w ogromnej większości mają językowe (gramatyczzne bądź leksykalne wykładniki, jednakże oddzielenie tych intencji od opisanych wyżej „intencji dalekosiężnych” nie jest łatwe. Widoczne to będzie szczególnie wyraźnie na przykładzie tzw. funkcj magicznej, a także funkcji manipulacyjnej.

W pierwszej wersji referatu, którą pokazywałam na konferencji w Kazimierzu, oddzielone zostały ostro wypowiedzi o funkcji sprawczej (w których nie chodzi zupełnie o informowanie odbiorcy o czymkolwiek: odbiorca może być nieobecny, jak przy niektórych tekstach sakralnych) od wypowiedzi o funkcji komunikatywnej, których istotąjest przekaz treści, przy czym odbiorca może nie być zaangażowany (jak przy ekspresji), bądź też zostaje zaaganżowany jako odbiorca informacji lub też odbiorca nacisku (nakłaniania).; Ten układ przedstawia schemat 7:

Schemat 7.

W iyin kontekście postawę kontemplacyjną, o czym dalej), proponujemy inny układ fun-kej i wypowiedzi. Nową wersję przedstawia schemat 8

Schemat 8.

przekaz informacji (f. komunikatywna w węższym sensie)

Typy funkcji (intencji) wypowiedzi

f. informacyjna f. informacyjna

opisowa l'"	oceniająco-postulatywna J. powinien . (był) pojechać \[2]
t konstatacje	hipotezy

J. przyjechał J. chyba przyjechał

[1]

Funkcje wypowiedzi

na mocy

konwencji

społecznej

na mocy wiary

f. komunikatywna

nastawiona na kontakt (f. fatyczna)

nastawiona na przekaz treści

bez odbiorcy (ekspresja)

z odbiorcą

informacja nakłanianie

Przestawiona wersja miała bardzo wiele negatywów. Najważniejszy to niesłuszność oddzielenia dyrektyw (np. rozkazów) od performatywów oraz brak uwzględniania funkcji poetyckiej. Po kolejnej dyskusji uwzględniającej propozycję A. Bogusławskiego zawartą w rozprawie o pragmatycznych właściwościach wyrażeń równoznacznych, w której poświęcono wiele miejsca funkcji poetyckiej charakteryzującej się postawą kontemplacyjną przeciwstawioną postawie instrumentalnej (przy czym nie jest jasne, jak należy rozumieć

cele pozainformacyjne

f. sprawcza

f. nakłaniająca (impresywna) nacisk na odb.

na mocy wiary

ludowe rytuały np. klątwa

akty

sakra

mentalne

[3]

na mocy

konwencji

społecznej:

Obiecuję

Dziękuję

Witam

[4]

f. ekspresywna (wyraz emocji, woli i sądów,

[9]

w celu

wywołania

działań

f. kreatywna (tworzenie dzieła sztuki, tworzenie wizji świata) [10]

w celu wpływania na stan mentalny odb.

pytania	dyrektywy	działanie	działanie
		na świadomość	bez Świado
		(perswazja)	mości odb.
			(manipulacja)
[5]	[6]	[7]	[8]

Jak widać, w obecnej wersji oddzielone są ostrzej wypowiedzi, których jedynym celem JmI poinformowanie odbiorcy o pewnym stanie rzeczy (charakteryzujące się ramą modal-Aą 'chcę, żebyś wiedział lub ‘wiedz, że’ ) od wypowiedzi, które oprócz tego, lub jedynie,