K �jna DIALEKTY POLSKIE78935

133

Koźle. Bybnik, Żywiec. Nowy Targ, Gorlice, Krosno (por. Dej 302, MAGP 337) i prawie zgodne z nim rozprzestrzenienie postaci kfdst, kfila, kfytać, zukfały (por. Dej 301, 303, 301, 305, MAGP 338, 339). W dialekcie wielkopolskim i na peryferiach śląskiego, gdzie ■/: nie przeszło w yf (zob. 3A), dysymilacja ta nie dokonała- się lub występuje mniej konsekwentnie.

Od słabej artykulacji omawianej głoski i związanego z tym zastępowania jej przez inne spółgłoski uzależnione jest ściśle unikanie szczelinowego tylnojęzykowego y w grupach spółgłoskowych ze zwartą. Można tu zaliczyć wielkopolską postać wyrazu pkua 'pchła’, w którym — aby nie doszło do zatarcia wyrazistości znaczeniowej w postaci *pua — dokonało się zastąpienie y przez nie narażone na zanik k. Wymiana ta objęła gwary po Brzeg, Wieluń, Sieradz, Koło, Mogilno, Żnin i Chodzież, zob. 15C, por. MAGP 389. Podobne procesy dokonały się w wyrazach uektaó, uskiie, kce, markef, rykfa itd., por. StI 1, Dej 297, 319, 121, 688.

Najwyraźniej zaznaczyło się małopolskie unikanie % w grupach spółgłoskowych ze zwartą 1. Tendencja do zanikania jednego zwarcia, zwłaszcza w grupach kt lub tk, które mają wyrazistą skłonność do przejścia w yt. ty, jak o tym świadczą nie tylko powszechne w całej niemal Polsce (Nit. IV 325) postaci wyrazów doytór, dyreytór, dot/noó, Vocynoć de, loyće, rlóyno yśoya, yrosna, ylopot, yłaponyy (zob. Dej, 308—312, 472, 547, 774), ale też ukraińskie i bułgarskie yło (W kito). Na małopolsko-sieradzkieh jednak obszarach, odznaczających się zdecydowanie słabą artykulacją y, do powszechnej wymiany kt na yt nie doszło przyna jmniej w rodzimych i bardzo często używanych odpowiednikach gwarowych zaimków kto, który, nikt. ponieważ w pozostałych dzięki wspomnianej dysymilacji formach yto, ytóry, ńiyt — przy słabo artykułowanym y: Ho, ^xtóry, ńi^xt — mogło dojść do zaniku głoski y i zatarcia wyrazistości semantycznej wyrazu. Wywołane tymi względami unikanie grupy yt spowodowało bądź przestawienie spółgłosek w pierwotnej grupie kt na tk, czyli ustalenie się form tko, tkóry, tli tko, występujących dziś w zasięgu 15D, czyli po Wieluń, Wartę, Łęczycę (StI m. I), Skierniewice, Iławę, Nowe Miasto, Przysuchą, Badom, Opatów, Włoszczowe, Olkusz, Kłobuck, Wieluń (Dej 294—296, MAGP 390), a prócz tego wyspowo koło Zwolenia, Sandomierza oraz Buska i Pińczowa (DejN 52 i mapa), bądź częste zastępowanie potencjalnego y przez / w typie flory, którego przykłady spotykamy na pohulniu Małopolski i na Śląsku po Nowy Sącz, Limanową, Myślenice, Białą. Tarnowskie Góry, Olesno i Brzeg oraz wyspowo od Babimostu po Śrem, przy ujściu Dunajca i nad dolnym Sanem, koło Krosna, Chęcin i Skierniewic, zob. 15E, por. MAGP 390. Ten sam typ wymiany w flo 'kto’ sięga jeszcze szerzej (15F), por. MAGP 213.

Bardzo podobnym i opartym na tych samych motywach typem unikania słabo artykułowanego y jest zastąpienie tej głoski przez k lub /