K �jna DIALEKTY POLSKIE78950

148

tonicznyeh z jerowym wokalizmem sufiksalnym (Top 18), a zwłaszcza w „deminutiwach odrzeczownikowyeh i deadiectiwaeh derywowanych su-fiksem -i>kb, który niesie ze sobą oksytonezę łącząc się z podstawą oksy-toniezną lub cyrkumflekfiową” (Top 18), np. róźek, dworek, rowek. spodek, paćórek, ostrówek, pścdnówek, połówek, wyskrobek, worek itd. (zob. Top 21), oraz w przymiotnikach z sufiksem    -um, np. polny, ksóbny, osobny,

Skalny, spokojny, spód iii, próśna, pokórny itd. (por. Top 58). Typ ten ilustrujemy izoglosą 23U dla Skólny (por. MAG!’ 242), sięgającą po Kępno, Wieluń, Rawę, Kozienice i Łuków. Bogatsze i dokładnie zlokalizowane materiały odnoszące się do tego typu zróżnicowań niewątpliwie mogłyby rzucić więcej światła na terenowo zróżnicowanie w zakresie rozprzestrzenienia wyrównań, które zacierają pierwotny obraz stosunków iloczasowycli. Ka pewno zasięgi te — wywołane nie tylko warunkami prozodycznymi (ściśnienie samogłoski w dyftongu no, zob. s. 181), lecz głównie morfologicznymi wyrównaniami — nie będą jednolite i zawsze zrozumiale, jak choćby występowanie na zachodzie i południu — po okolice Złotowa, Wągrówea, Gniezna, Konina, Turku, Sieradza, Częstochowy, Miechowa, Dębicy, Łańcuta, Brzozowa i Sanoka — postaci wyrazu droga 'droga* z kontynuantem długiego o, zob. 23E, por. MAGP 211.

§ 38. Rozszerzenie artykulacji samogłoski i w ir, if-

Poprzednio omówione fakty występowania w tych samych wyrazach czy ich typach kontynuantów samogłosek długich na jednych obszarach gwarowych, natomiast kontynuantów samogłosek krótkich w pozostałych gwarach można uważać za wynik pewnych wyrównań względnie specyficznych warunków fonetycznych. Inaczej natomiast należy tłumaczyć to, że na miejscu e, które powstało z rozszerzonego i pod wpływem r r w grupie ir, if (—. *f), mamy w kilku wyrazach kontynuanty pochylonego e (serce, śmerć, perśi) na północy w zasięgu 24A, 24B. 24C, natomiast na pozostałych terenach gwarowych występuje w tychże wyrazach kontynuant jasnego e (serce, śmerć, perśi). To zróżnicowanie dia-lektalnc wynikło jak się wydaje stąd, że wcześniej — jeszcze przed de-fonologizacją iloczasu (St 33) — przeprowadzone zostało na terenie dialektów małopolskiego, śląskiego, wielkopolskiego w grupie ir, if (* r) rozszerzenie krótkiego i przed spółgłoską r względnie f. Doprowadziło to do ustalenia się krótkiego (potem jasnego) er. ef w niektórych wyrazach, jak serce, ośerje, milośerje, śmerć. perś, śerść, ćerń, per sień, iefpeó, ćicrć, ŚerSyó, mer iii, pefyać, werćić.

Ka północy rozszerzenie ir (if) ■ *f dokonało się później — po zaniku iloczasu i wytworzeniu się pochylonego e, z którym została zidentyfikowana bliższa mu niż jasnemu e samogłoska i przed spółotwartą. Ten sam