K �jna DIALEKTY POLSKIE78970

168

§ 50. Przesuniecie ku przodowi a przed tautosylabicznym j w zakończeniu form rożka znika (-ni. ^ -ei)

Na terenach pozamazowieekich, które nie wymieniały a na e z tego powodu, że zaokrąglone tylne a znacznie różniło się tu od spłaszczonego przedniego e, tylko w pewnych wyjątkowo sprzyjających warunkach a przechodziło w a i następnie mieszało się z e względnie było zastępowane przez tę samogłoskę. Dokonał się ten proces i utrwalił zwłaszcza w artykulaeyjnie osłabionym i mniej przez to starannie wymawianym wygłosie rozkaźnikowych form kończących się na -aj, które w dialektach kaszubskim, wielkopolskim, śląskim i częściowo małopolskim wymieniły -a> na -ei: staćej, douvei, kret, 6ijtej, suuyei, Sekej, a następnie tak uformowaną postać tematu upowszechniły w formach liczby mnogiej: staweima, staćejće, donechna, domeiće, ziijejte, ńe poiyćeiće, śpyrejće, łfymeiće, ćyteita. Formy rozkaźników z tego typu wymianą aj ^ ej utrzymują się w gwarach zachodnich po linię Gdańsk — Kościerzyna — Toruń — Włocławek — Łowicz — Piotrków — Częstochowa — Będzin — Biała oraz we wschodniej Małopołsce po Tarnów — Łańcut — Sanok — N. Sącz (zob. 32A). W przeszłości wymiana tego ty])u musiała obejmować całą Mało-polskę, na co wskazuje fakt utrzymywania w gwarach po Płock, Badom, Sandomierz i Nisko (32B, zob. Dej 22) tej samej wymiany w rozkaźni-kaeh wyrazu dać: dej, deimy. dejće, dejta, obok wtórnych tu cekaj, zbijane, ztmaiće (por. Dej 23).

Powodem zbliżenia' artykulacji a do e i upowszechnienia się -ei, -cifie na terenach pożarnazowieekich było niewątpliwie następstwo tautosyla-bieznego i, wymawianego z silnym podniesieniem środka języka. Jeśli w dodatku -aj występowało po miękkiej, np. zvi.jaj, bujajće, staóajće, potrzebne do wymówienia a obniżenie środka języka staje się między tak wysoko artykułowanymi głoskami trudno osiągalne, zwłaszcza w osłabionym artylculacyjnie wygłosie. Powstałe w ten sposób i zmorfologizowane -ei na miejscu -aj utrzymuje się w formach rozkaźnika znacznie konsekwentniej niż w takich pozycjach, jak fiiśei, fćorej, tutei, zob. MAGP 583.

Przesunięciu ternu niewątpliwie sprzyjał fakt, że na omawianych terenach główną cechą formującą klasy fonemów w zakresie barwy tonu było zaokrąglenie/spłaszczenie warg przy redundantnym charakterze położenia języka. Zmiany więc w zakresie fonologieznie obojętnego cofnięcia/ /wysunięcia języka pod wpływem sąsiedztwa były tu zjawiskiem bardziej możliwym, niż np. na Mazowszu, i nie jedynym, jak o tym świadczy cofnięcie artykulacji przed tautosylabicznym u w grupie el ^ ol, zob. § 56, i być może także dysymilatywne przesunięcie ku przodowi artykulacji “o, zob. § 58.