klimasz3

501

501

500 in nazywane są górami wyspowy m I (B. Bornhardt 1 barn h a r d n m I (B. Willi** 1936).

Pagóry ł góry wyspowe należą do form bardzo charaktery* nych dla obszarów subtropikalnych l tropikalnych o klimacie <»kr wilgotnym (sawannowym), półsuchym i suchym, zbudowanych ze *ka|

:.tulicznych, glównio granitu, i metamorficznych, rzadko ze skal o.n.wJo Uchodziły za formy wskaźnikowe obszarów sawannowy^/ znajdowanie podołmych form w Nowej Fnndlandii. Laponii, a nawet Antarktydzie zachwiało ten pogląd, choć nie Jeat wykluczone, te f, w obszarach okołobłegunowych są raczej mcgainutonami.

Córy wysj>owe od dawna budziły zainteresowanie: W. McGee (Ifu-mi B. Bornhardt (1900). S. Passargo (1904). K Obst (1913). K. ThorbcckenHii W. Penck (1924). A. Wnlbel (ID28). O. Jesscn (1930). B. Willi* ngjJJ* < N. Krebs (1924). L. King (1948, 1949). J. Drcsch (1950). J. Bddel (1957!’

P. Birot (1958). C. Ollicr (1900). C. Twidolc (1954). M. Thomas (1Q6S|*

.1. Pugh (1900), K. Smoli (1972). Kczultntcm zainteresowania Jest wielo po! głodów i teorii na temat Ich powstawania oroz rozwoju.

PowtMfthtiit |k>.    P«n*pl<»ir

m

⁴< <U i

’•

Hyc 350. friebiec pownlrtwjtnla *<ł_r \vyipo-w)Ch w cdiii* poglądu I,. Kinga w ujędli II. Smalla (1072)    ^,v ;

r.łty wjl|«l»r t« atljiicainJ powiUlyul w 1,1^' tarta iwwrv>U*lr£9 rofanU    I toMMUala ^

iwaymtntow (i*»

w • *1 %r

is

r',

1.    T eo r i a plan a c j i Wiciu dawniejszych badaczy, a z------₁„,

L. King, uważa, że góry wyspowo powstały w wyniku daleko posuniętego zrównywaniu obszaru podniesionego i rozczłonkowanego dolinami KÓtf* nolcgłe cofanie ich zboczy prowadziło do powstania rozległych pedymetw tów, ponad które wznoszą r.ię izolowane Awindkl starej powierzchni

to góry wyspowe. Ich strome stoki przechodzą załomem w skaliste, wy* równane podnóża — pedymenty (ryc. 380). Są to zatem osia Ą-tUi* -i n udocyjne należące wc<iług M. Thomasa (1905) do formi zonalnych.

2.    Teoria d e n u d 11 c J i selekty w n e J. Córy wyspowo były uważane przez, niektórych dawniejszych badaczy za formy twardziel'

(11. Cloos, 1925, A. Wnlbel 1928, B. Willi* 1930, C. Gllhnan 1937). Bac geologiczne, petrograficzne, przeprowadzane w ostatnich czasach pogM przownżnlc potwierdzają: J. Drcsch (1957) uważa góry wyspowo za twardzi o 1 c c l nt r a k r y s t n 11 c z n e, W. Mnrmo (1950) wiąże Je x nym granitem porfiroblnslycznym, do po<lobnych wyników dochodzi P-

950) i Bcaujcu-Oarnier (1950). Góry wyspowa są twardziclcami,

inokoml.

y _c o r i a altcrnacji procesów. Według S. Passarge’go ) góry wyspowe powstały, i roctwijnły się w warunkach klimatu n a _ern|an wilgotnego i suchego. Klimat wilgotny sprzyjał wietrzeniu >xneinu, sięgającemu do różnych głębokości w zależności od odporno-lożn. W klimacie suchym drobnoziarnista zwietrzclinn była odpro-n« głównie przez wiatr. W ten sposób odbywało się obniżanie, dc-wntde stref silnio zwietrzałych a oszczędzanie pnrtłi słabo zwietrza-rosły góry wyspowo.

4. Tc o r i n „ckshunucj i", w y p r o parowania, r e w c 1 a-Według J. BUdcla (1957) góry wys|>owc rozwijają się z „pagórów wycłi". Są to nabrzmienia skalno występujące w obrębie „zrównania rywowego". Powstają one wskutek nierównomiernego przebiegu -jggu wietrzenia chemicznego. Odsłaniają się jx> zdegradowaniu gru-wsrstwy zwietrzeli nowej, a wysokość Ich rośnio w miarę dalszego wic-i degradowania równinnego otoczenia (ryc. .751 I).

Ten pogląd, bez powołania się na wcześniejszą literaturę powtarzają Cugli (1906) i R. Smali (1972). Zakładają oni nierównomierny zasięg -cnia chemicznego, nawiązujący do odporności, a zwłaszcza zróżnico-o uszczcllnłenla podłoża. Odprowadzanie zwlctrzeliny. wiązane z ru-tcktonicznyml, powoduje odsłanianie nie zwietrzałych, słabo uszczelł-ych nabrzmlcń. W ten sposób powstają góry wyspowo o wysokości <cj w miarę |>oglębienin obniżert nawiązujących do wychodni silnie zalych, gęsto uszczcłinionych (ryc. 351 II. III). Proces pogłębiania przebiegać w kilku cyklach, co także J. Budcl przyjmował, ług R. Smalla rola pedyplanacji w formowaniu gór wyspowych Jest izonn do obszarów o klimacie suchym i półsuchym; w klimacie so-jwyin panuje wypreparowywanło.

Zgodnie z teorią rewelacji góry wyspowe są o s tarte a m i wietrz c-wymi. Według M. Thomasa (1905) nale/ą one do form azonalnych 352). Góry 1 pagóry wyspowe niezależnie od przebiegu powstawania łają dalszemu modelowaniu subaorycznemu. Ich skaliste, strome nto-Ćofają alę równolegle (bacłc wiuiriwj) wskutek odpadania, towarzyszą-wietrzeniu skorupowemu (eksfoliacjl, deskwamacji). Przez dawnlej-hbadaczy było one wiązane z msolncją, obecnie głównie ze zjawiskiem cnla. Wody opadowe spływające z pagórów nie wsiąkają w podłoże e, tylko wycinają płytkie bruzdy erozyjne. Materiał pochodzący z wiola i odpadaniu nie gromadzi się w dużych ilościach u podnóży gór rów wyspowych, gdyż ulega szybkiemu r o z kładowi c h o m I c z-lou, a rozdrobniony materiał Jest unoszony przez obfite wody perio-Iul> epizodyczne. Spłukująca działalność tych wód, nie hamowana ubogą roślinność, doprowadza do powstawania podnóży prawic •kich, bo o nachyleniu 0,2" do 1° (N. Krebs 1942), Takie nachylo-<Kląg«Ją podnóża gór wyspowych w obszarach sawannowyc h, podłoże Jest' głęboko zwietrzałe. W obszarach p ó ł p u s t y n n y c łi,