500,501

500

Teorie literatury 1

Złudzenia obiektywizmu

Przestanki

tradycyjnej

historiografii

Klasyczna historiografia, zrodzona pod wpływem inwazji poromantyt /ty konania o rozstrzygającym wpływie historii na jednostkę, opici ula ty | zasadniczych przesłankach. Po pierwsze, historyk powinien doi średnio do dziejów i przedstawiać je takimi, jakie one były, po druglrtłl winien je w sposób neutralny prezentować we własnym dziele. Prut a) ka definiowana była przez podwójną obiektywność: przedmiotu hinU|l(^H mego dyskursu. To sama historia, twierdzili historycy, przemawia prace i ukazuje swoje prawdziwe - bo niezapośredniczone - oblicze, storyka powinien być jedynie sprawnym wehikułem do przenoszenia gfl już treści. Tak brzmiała główna dyrektywa Leopolda Rankego, na|waAfl bodaj historyka niemieckiego, który tak oto pisał do swojego brata

Rozumienie

Rola historyka polega na rozumieniu, oraz nauczeniu rozumieniu każdej epoki samej w sobie i dla siebie \an undfiirskk se/bst\\ pi >wlit(l mieć na uwadze [...] sam przedmiot i nic więcej⁴.

Rankego ideat historycznego kształcenia

Wcześniej, we Wprowadzeniu do Historii Anglii, ten sam autor pisaM nym jego życzeniem jako historyka było to, by „całkowicie wymaz.i ■ (*■ samego siebie”po to tylko, by „rzeczy mogły przemówić |... | same | ge reden [...] zu lassen\"K „Pokazać jedynie, jak to się stało [bloss zeigetl, t/ich gewesen]”, sprawić, by „rzeczy mówiły same”⁶: to loci classin <I/u^-v wiecznego obiektywizmu historycznego, zbudowanego na pozbawiony ściowania i uprzedzeń [Vorurteile] bezstronnym ujęciu, któregofl niekwestionowanym patronem. Ideał historycznego kształcenia (HildUL wedle Rankego polegać na tym, że

podmiot powinien uczynić się wyłącznie organem przedmiotu, sza samej wiedzy, oraz poznać i przedstawić całą prawdę, nie przcs/kodS tym naturalnymi i przypadkowymi ograniczeniami ludzkiego istnltrtf

Nietzschego

krytyka

obiektywizmu

Gdy w latach siedemdziesiątych XIX wieku Friedrich NietJM lir spór z historiograficznym obiektywizmem, miał dla swego pr/ciklęwfi nego patrona. „To, co było, interesuje nas nie dlatego, że było, ale ill,itrgq

List z *5 maja 1873 r. - cyt. za: K.-O. Apel, Dos Yerstehen. F.ine 1'robltMfjb griffigeschichte, „Archiv fur Bcgrifłśgesehichtc” 195 5, z. 1, s. 171.

J. Wach, Das Verstthen. Grundzuge einer Gescbicbte der hermeneutischen I hundert, t. 3: Das Verstehen in der Historii von Rankę bis zum PositMsmus, I ul >i»*U 1 a6.

W recenzji z Gescbicbte der Preujliscben Po/itii, I )roysenowskicgo opus mugUH>" IUhMI sal, że autor „zbyt wiele mówi sam, rzadko po/.walaji|c rzeczom ilu glo<M*^^| ibidem, 97.

Ibidem, H. 11 (,_

I litoryzm

501

I •rusie nadal trwa, ponieważ w dalszym ciągu oddziaływa'”*.Ta maksyma najmniejszego bodaj metodologa dziewiętnastowiecznej historiografii Johanna Guli I lioysena była niewątpliwie także dewizą Nietzschego. „Co nie przydaje się Min, nic jest prawdziwą historią”⁹, zapisuje on pod koniec 1872 roku. Nietzsche pfńwc/,as wytaczał przeciwko obiektywizmowi ciężkie argumenty. Zarzucał mu Mcm ws/.c, maskowanie przyjmowanych niejawnie założeń filozoficznych¹⁰. Po

■p, zastąpienie przeżywania beznamiętnym, intelektualnym „pojmowaniem”", ■gde, wiarę w absolutną wartość faktów". Po czwarte, wpisaną w dyskurs okre-łjtcleologię'⁵. Po piąte, pozorne uwolnienie od wartościowania'⁴.

Cechy

dziewiętnast

wiecznego

historyzmu

I • wszystkie cechy dziewiętnastowiecznego myślenia historycznego: intelektu-, obiektywizm, faktografizm, prowidencjalizm (wiara w działanie boskiej ■jBliości) oraz antyaksjologizm, tworzyły negatywny kontekst Nietzscheań-1 filozofii hermeneutycznej, rozwijanej w latach siedemdziesiątych'⁵. Bez wąt-

Wk)i tuul war, interessiert uns nich/ darum, weil es war, sondern weil es in gewissem Sinn noch M indem es noch wirki - J.G. Droysen, Uisłonk: Vorlesungen iiber Enzyklopadie und Mctho-Geschichte, wybór R. Hubner, Miinchen 1967, s. 275.

■UI/mIic, SamtUche Werke. Kritische Studienausgabe..., op. cit, t. 7, s. 479.

Kwumicnic historyczne nie jest niczym innym, jak tylko pojmowaniem określonych fak-Ugod nie z filozoficznymi założeniami”- Nietzsches Werke. Gesamtausgabe, Leipzig 1901-

HTt. 17.

^■Wyiiiko ujmować »ohicktywnie«, na nic się nie gniewać, niczego nie kochać, wszystko i- i, 1 to dzisiaj oznacza »zmysl historyczny«”- F. Nietszche, SamtUche Werke. Kri-Hf Studienausgabe..., op. cit., t. 7, s. 652. „»Obicktywność historyków* jest nonsensem.

o,-, Ae jakieś zdarzenie, ze wszystkimi swoimi motywami i konsekwencjami, tak czy-Bnuliilo •.postrzeżone [angeschauĄ. że w żaden już sposób nie oddziaływa, pozostając mirt czysto intelektualnym: tak jak pejzaż dla artysty, który zadowala się jego przed-JBBItlrm '.Uc/iiitcrcsowny ogląd*, zjawisko estetyczne, obecność wszystkich poruszeń ■I" Ibidem, t. 7, s. 673. Jak pisał Droysen: „obiektywna bezstronność jest nieludzka"-neuen Geschichte, wybór J.G. Droysen, Halle 1880-1885,s. 1 to.zob.J. Wach, ^Kta/r/jc// . g/> cx/., t. 3,s. 183.

Bicie 1i1lwok.1l.mii diabla, a to dlatego, że [...] fakt \das Factum) czynicie bożyszczem, BU* gdy talu /awszo jest głupi i po wszc czasy podobny raczej do cielca niż do boga*-fpili i tt hr, Niewczesne rozważania, tłum. M. Łukasiewicz, posł. K. Michalski, Kraków ^K, ląó, idem, Unzeitgemafie Betrach/ungen, [w:] idem, SamtUche Werke. Kritische Stu-be ,"p ut., i. 1, s. 310.

1 z u i ą I 1 pisarstwo historyczne Rankego, jego przesadna ostrożność ws/ęd/ie Łg.l/.....li d"l'V pokaz.II "ki"pin bezsens przypadku; |i:go wiara w |.......l-.ąd minia

Kl Pnlri Ibiży*- F. Nietzsche, SamtUche Werke. Kritische Studienausgabe...,op. cit., 1.11, (u

■yinii I, I ot . obiekt vwimow~ i »pozytywistów*. Chcą oni ominąć wartościowanie i tyl-K tiilln ywiu' oraz przedstawiać fakty. Można jednak zobaczyć, np. u Tainca, że w głębi ma Mt *#Hy< h ulubieńców: np. silne, ekspresywne postaci albo sybarytów w przeciwieństwie do Mtltianou Ibidem, t. 11,». 141.

F"l| / Kudelowie/, Od historii juko promu do historii Jako czynu (Refleksja historiozofirz Uh r zony twórczoki Nietzschego), \ w: | U progu wspó/czesnoki. / dziejów doktryn anty-MHyrp iiZyi enych Praca zbiorowa, red, II Skarga, Wrocław Warszawa -Kraków-Gduńsk B|| I I Im || I lun li, /    w Niemi r.ech /.V( r /yft.tlum K Krzemieniowa, War

lu9l.ro/,ilz. 1: Historia.