218,219

218

Teorie literatury V

gólnych zdań utworu. Badacze odkrywali również tutaj liczne paralel) ■ u powiedniości między organizacją formalno-gramatyczną wiersza a |i i" * turą semantyczną⁴⁷.

Strukturalizm i krytyka literacka (Genette, Todorov i Barthotl

Strukturalizm

francuski

W 1966 roku ukazały się,również we Francji,dwa ważne teksty /arńunii )•    1

mowującc przyczyny fascynacji literaturoznawców strukturalizmem w l ii ■•••*•» dziesiątych, jak i bilansujące konsekwencje tego stylu myślenia dla wu d i -    ¹

Slrukturalizm wobec krytyki literackiej

lencttea koncepcja krytyki

raturze. Był to krótki, lecz słynny już obecnie artykuł Gerarda GcnctU'« (tu im Strukturalizm a krytyka literacka** oraz jeszcze bardziej słynna Krytyka 1 Rolanda Barthcsa (1915-1980). Obaj zresztą - zarówno Genette, |id t •» • » rt podążali w kierunku obranym już wcześniej, który najprościej można«• ■ dli «f korzystując sugestię zawartą w tytule wypowiedzi Genettea - jeden 1 di»»fll IIL strzegł bowiem głębokie pokrewieństwo metod strukturalizmu 1 spu*oh"»* łania krytyki literackiej, a nawet - według sformułowania Genettea dtttMfl ralizm tkwił, ich zdaniem, „implicite w działalności krytycznej" . Ogółu* poetyki strukturalnej wykładał Genette już na początku lat szctfód/n teraz jednak starał się zebrać i podsumować wszystkie korzyści, jakie 1 lizm może przynieść właśnie krytyce literackiej. Krytyk bowiem „tak'* ••••' strukturę na elementy”, a „myśl krytyczna (...) buduje strukturalne ohl* • • • *4 mocą ustrukturowanej całości, jaką jest dzieł o"^s‘. Krytyka literacka (• • rodzajem „działalności strukturalistyczncj"opartej na przesłance wyr.i/<u"'| Barthcsa już trzy lata wcześniej,a mianowicie że nie ma właściwie

technicznej różnicy między naukowym strukturalizmem )• di

a sztuką w ogóle, w szczególności zaś literaturą - z drugiej strony'

Zdaniem Genettea, analiza strukturalna przynosiła krytyce lito u* ki*) konkretnych korzyści - dało się dzięki niej odkrywać na przykład /wi.j 1*1

Zob. R.Jakobson.C. Lćvi-Strauss, .Koty'Baudelairea, tłum. M. Żmigrodrk.i interpretacji, t. 1, wybór, oprać. U. Markiewicz, Wrocław 1971.

I. . I

Opublikowany w książce Figures. Essais. cz. 1, Paris 1966.

I tii mi ri' 11

Zob. R. Barthes, C.riticjue et vóritó, Paris 1966. Przekład na język |M>Uki f ragm* ka i prawda, tłum. W. Błońska, [w:J Współczesna teoria badań literackich ztigra> gia, oprać. 11. Markiewicz, t. a: Strukturałno-semiotyczne badania literackie, Lift • stwoporównawcze. Wkrfgupsychologiigłfbi i mitologii, Kraków 1972.

G. Genette, Strukturalizm a krytyka literacka, tłum. W. Błońska, „Pamiętnik I M* Ł3,». 278.

Zob. idem, Unepoeftt/ue structuralel, „'lei Qj»cl" 1961, nr 7. Zob. tak/r J. Kimi« signijication. F.uais sur le structures lift/rairei de Corneille ń Claudel, Parli 19ńł (I. Genette, Strukturalizm a krytyka literacka, op. cif.,». 277-278.

R Bart he*. Dzialalnoft ttrnkhmslistyczna, tłum. A.Tatarkiewicz, (w: | ulem. Mu je, red ) BłoiUki, Wais/awa 1970,*. syft

219

M llliiikturalizm (I)

•    • »* imnni form a systemami znaczeń, rozpoznając homologie całościowe.

' było określać relacje między kodem a przekazem literatury. Przede wszyst-

iim/na było całkowicie odrzucić badanie zewnętrznych uwarunkowań "fiMiy (psychologicznych, społecznych, historycznych itp.) i skupić zaintere-<Ml* tylko na samym dziele, traktując je już niejako wynik określonych ‘M»* /» wnętrznych, lecz jako „byt niezależny”. W ten sposób strukturalizm

•    *1 im, w ruch opozycji wobec pozytywizmu (historyzmu, biograftzmu, psy-' li io mmi), przynosząc dla odmiany immanentyzm (analizę ograniczoną do

' *1'    1/u‘ła, pomijającą całkowicie jego źródła czy przyczyny). Przekonany

i * Im* im do trafności tego rodzaju postępowania, wyrażał Genette swoje sta-i »ko ImkIzo mocno i zdecydowanie:

I» •*.«!• ( /nie już długo patrzono na literaturę jako na przekaz bez kodu,

. ♦* było spojrzeć na nią przez chwilę jako na kod bez przekazu. [...]

1iiimliiizm struktury - niejako przestrzenny - zastępowałby więc w du-Iim • .iłkowicie nowoczesnym czasowy determinizm genezy, ponieważ każ-*4 jlMluoMka określana byłaby w terminach relacji, a nic pochodzenia*⁴.

I nim i.nlykalna zmiana perspektywy była dla niego jedną z najważniejszych *y Mtukturalizmu,ao całości struktu rai i stycznego przedsięwzięcia wypo-#l4tłd *»., niezwykle entuzjastycznie - strukturalizm miał bowiem szansę towa-

1 ewolucji literatury, dokonując przekrojów synchronicznych na nMiiyi li etapach i porównując ze sobą poszczególne systemy”.

!b»Vlllc optymistycznie postrzegał sens misji strukturalizmu Roland Barthes, 1 » dnMiidmr w tym samym czasie. W Krytyce i prawdzie postulował koniecz-ł»•builnw.ima nauki o literaturze z prawdziwego zdarzenia - takiej, jakiej do

Łpiiiy nlr było. Miała to być nauka oparta na modelu lingwistycznym, która M *" »v zajmowała treściami dzieł literackich, lecz ogólnymi „w a r u n k a-M) i tt**« ł '(bum imi),czyli zmianami sensu wywoływanymi przez te dzieła. Od-t I llę między innymi do koncepcji Noama Chomsky ego, Barthes zakładał * możliwość istnienia pewnego rodzaju „zdolności do literatury” - kom-

fn im )i Im im kiej, analogicznej do kompetencji językowej - i również (tak jak • podkreślał główną zaletę nowej nauki o literaturze: możliwość oderwali dtli l i lii' ruckiego od jego rzeczywistego autora (a nawet od hipotetycznej m 'lM|l miłiMnkicj) oraz perspektywę badania samych reguł konstrukcji dzieła'⁶. I •*! *v odniżnial autor Krytyki i prawdy stanowczo od krytyki literackiej („na-

»* M**lln_l Struktuni/izm a krytyka literacka, op. eit„f. 279-283.

•*, • 190

M Hdiilic*, Krytyka i prawda, op fil.,*. m 11(1

Samo dzieto w centrum zainteresowania krytyka

Przeciwko

pozytywizmowi

Struktura vcrsus geneza

Barthesa Krytyka 1 prawda

Kompetencja

literacka