236,237

236

Teorie literatury

(•ograniczona

semioza

/nok jako medlująca Inter (notacja

treść znaku, pojmowaną jako jego im-manentna cecha - lub inaczej: stale w nim obecna zdolność do interpretacji (na przykład idea, pojęcie lub podstawowa definicja, na którą da się przełożyć znak). Bardzo istotne w Peirceow-skim ujęciu interpretanta było także to,

że będąc znaczeniem znaku, był on jednocześnie kolejnym znakiem tul. ,,

znaków, za pomocą których mogła zostać wyrażona treść. Innymi sltm < I . treść znaku (jego znaczenie) musiała być wyrażona w następnych znali przykład znaczenie słowa „kot”, które zostaje wyrażone za pomocą slón jących się na ogólną definicję tego zwierzęcia w rodzaju: „kot to drapie / • t rzę...”⁷). Każdy znak w koncepcji Peircea był więc interpretantem k< i< i mi

ku, a zarazem jako znak posiadał swojego interpretanta w postaci inni i......I|t|,

Zdaniem filozofa, takie ujęcie gwarantowało spoistość systemu scmloi t mi

- nie było tu żadnych zbędnych elementów, a wszystkie znaki miały po . \ ••) nie wyznaczone miejsce w systemie. Inaczej mówiąc - zarówno :.am ' i d i »ł i znaczenie znaku były funkcjami całego systemu, a istnienie danego /nalm *ś kładalo obecność przynajmniej dwóch innych znaków: poprzedzają! > go lud rego był interpretantem, i następującego, który stawał się jego interpn limit'A Konsekwencje takiego założenia były bardzo istotne - każdy znak /układa! liii wiem zawsze inny znak, a znaczenie było dostępne tylko poprzez lnl< i po lat czyli przekład danego znaku na kolejne znaki⁸. W ten sposób proces twu? się znaczeń przybierał charakter nieograniczonej semiozy i ta idea IVm • a zała się szczególnie inspirująca dla poststrukturalistów francuskich w la sześćdziesiątych (zwłaszcza dla Jacques’a Derridy), którzy wyprowadzali koncepcję nigdy niekończącej się, nieograniczonej interpretacji.

Ponadto Peirce zdecydowanie sprzeciwiał się ujmowaniu znaku tylko o funkcji zastępowania przedmiotu (jak to miało miejsce w większości i towych teorii semiotycznych). Zdaniem filozofa, znak będący połączeni' elementów miał bowiem zarazem charakter mediującej interpretui jl, < to, że znak nie tylko nie ustanawiał zwykłej relacji zastępowania czegon pi innego, ale był zawsze określony przez relację zastępowania dla kogoś

■ ZNACZENIE-według Pinu '.I t - proces, który kojarzy jakiś jakiś byt, jakieś pojęcie czy /.I. z jakimś znakiem zdolnym do i wołania. Według Peircc’a cli ł • prctacji znaku.

Il (IM

lada

•Will

tencjalnego odbiorcy⁹. „Bycie interpretowanym”stanowiło więc imniutieiiluą

W dalszej kolejności musimy zdefiniować słowa: „drapieżne", „zwierzę" Itd Zob. też na ten temat H. Buczyńska -Carewicz, Semiotyka ifilozofia znaku, (w | M Ib u#>

Świat przez pryzmat znaku, tłum. J. Carewicz, wstęp. H. Buczńska-Garcwlez, Wh i.....#!

s. 9-10. Nadal chodzi tu o interpretację immanentną - coś w rodzaju wewnąti/m| <b p 1 cji interpretacyjnej tkwiącej w znaku (Pcircc dla uniknięcia nieporozumień tiu/yu 1 o sem interpretanta „interpretantem wewnętrznym”), a nic o interpretację w zwyldt m mieniu, wynikającą np. z funkcjonowania znaku w rozmaitych kontekstat h ery lltlt u ¹wanłu go przez różnych odbiorców. Na określenie tych właśnie wypadków IVlr» • wy ¹kategorię „interpretanta zewnętrznego" jako sposobu „przejawiania się zrozuintini 1 Podkreślam raz jeszcze, że 1 hotlzi tu o potencjalnego, u nic o konkretnego orllum

¹ III ‘umiotyka

237

• miku, oznaczało po prostu jego sposób istnienia - znak był w oczywisty

I|h I przeznaczony do komunikacji i do interpretacji. Kolejna konsekwencja posobu rozumienia natury znaku okazywała się równie ważna - znak i 11 tu I wiem pojmowany dynamicznie i kreatywnie, z samej swojej istoty ro-i II li pn znaki, zaś uniwersum znaków było rządzone relacjami interpreta-|i pi i I ładu danych znaków na kolejne znaki, a tych na następne itd. Pro-i mli ipn iacji nie był jednak, zdaniem Peirce’a, nieskończony. Jak przystało

pi iimiiitystę - na końcu tego łańcucha umieścił filozof tak zwanego inter- Ińterpretant , i.iiim n .iatecznego: działanie lub nawykowy sposób postępowania wywoła- ostateczny nr pi <i / /mik.

k/u.:

■ m ii, iniiniczny (ikon) - rodzaj zna-

......nm/nlony przez Charlesa Sander-

i l‘i li. i .i. dla których charakterystyczna |. i n l i. i i piidobicństwa między tym, co ,Hitowi tinitei miny nośnik znaku, a tym,

....... /iMi /y (na przykład portret, fo-

i ,n ill i lip.) /,nak ikoniczny definiowani ||.«I li i i /ę-.to jako taki, który posiada ,* I i*i lwom i pi /rikiuwianego przedmiotu.

I 'i iIhii) I-iii kię wprowadzi! tu Umberto I •.. |i |.H , ilaniem, znaki ikoniczne nie in i| | tyliim Iwiói i przedstawianych przed-iitliilów, .ili odtwarzają pewne składniki li Ii |iii«Ii/• |i,rnlu, a czynią to na podstawie >o<■ ni-tli<v • li kodów postrzcgawczych, eli-lliml* p. li o I u kIźcc, a wybierając drugie*.

Kco, Nieobecno struktura, tłum. nil,, P, lłravo, Warszawa 1996,

Irll.WHl

li.

terminologii Charlesa 1 rodzaj znaku, dla któ-itycznc jest czysto koninę powi,panie nośnika znaku In linii iprelanla). Symbolami /miki ivzs

Określiwszy najogólniejsze zasady uniwersum semiotycznego, Peirce zaproponował również szczegółową typologię znaków - przeprowadzoną ze względu na właściwości poszczególnych składników triady: środka przekazu, przedmiotu i interpretanta - i uzyskał w ten sposób dziewięć typów znaków.

Z typologii tej najważniejsze okazały Typologia się rozróżnienia dokonywane ze wzglę- ^2nakowdu na powiązanie znaku z jego przedmiotem. Tak więc filozof wyróżnił:

- znaki powiązane ze swoimi przedmiotami przyczynowo i ustanawiające bezpośrednią relację wskazywania (i n d e k s y) - na przykład takie jak chorągiewka na dachu, która wskazuje kierunek wiatru¹⁰,

- znaki wiążące się z przedmiotami na mocy relacji podobieństwa (znaki ikoniczne lub po prostu ikony)

- na przykład portret lub zdjęcie",

- znaki powiązane ze swoimi przedmiotami jedynie na mocy konwencji (s y m b o 1 e) - na przykład słowa języka naturalnego".

1 iii»iii> *ttid.....mi,lim . czyli „oznaki”(semcion).

mili IImmiIi #itv limie również odtwarzać podobieństwo czysto formalne i wtedy Peirce

L .

unii

<1 lIltlgl/OIMII

l i luniwriiijoiialne (umainon). l)o tego dochodzi! jeszcze podział znaków ze łydo mi * 1 u 11 •• I, p r /. e k 11 /. u, i tu wyróżniał Peirce: t/ualisignum (jakość lub cecha , , ,1 il u ni), uuisignuin (zdarzenie, które jest znakiem, lub konkretny egzemplarz) oraz .u11-1 urn lub lyp, który jest /nakleili), a także podział ze względu na i n t c r pre