286,287

286

Teorie literatury ą

Substancją mitu jest jego historia

Substancja mitu nie tkwi ani w stylu, ani w sposobie narracji, ani ufl ni, lecz w historii, którą się tam opowiada'⁴.

To właśnie w opowiadanych przez mity historiach dało się odki v«* ne pokrewieństwo opowieści mitycznych, a więc - uniwersalny system tycznego, wspólny dla wszystkich kultur.

Levi-Strauss nie był jednak jedynym patronem duchowym powojenni turalizmu francuskiego, zwłaszcza że na jego koncepcję analizy mmii bardzo silny wpływ nie tylko badania językoznawców. Równie istoind spiracje rosyjskiego folklorysty Władimira Proppa (1895-1970), a wl ności podjęta przez niego analiza bajki rosyjskiej.

W świecie bajki

Morfologia bajki

W słynnej Morfologii bajki, wydanej w Moskwie w 1928 roku, 1'mpp nował bardzo interesujący sposób analizy bajek, który można było również do badań nad literaturą'⁵. Wykorzystując materiał skhulaiący wie czterystu pięćdziesięciu bajek magicznych'⁶, zauważył, że niołt|( bajkach wyróżnić elementy, które są stałe, oraz takie, które się /inirulj^H na przykład, jeśli przyjrzeć się uważnie następujących zdaniom /ar/,0|^| z bajek:

x. Król ofiarowuje junakowi orła. Orzeł unosi młodzieńca do inttf| stwa.

2.    Dziad daje Suczence konia. Koń unosi Suczenkę do innego krój

3.    Czarownik daruje Iwanowi łódkę. Łódź unosi Iwana do ituuąi stwa.

4.    Królewna ofiarowuje Iwanowi pierścień. Junacy z pierścieniu ulic na do innego królestwa'⁷,

Ibidem, s. 290. Analiza porównawcza mitów z różnych kręgów kulturowych wyl uiic 1z.i j.ji-c poi lobie ństwa na poziom ii zawartych w nich historii mityi nych "'liM

tnzyly przede wszystkim .......o bohaterów oraz ich .oni......w io|...... I .hpafl

dian Zuni „o wyłonieniu”), natomiast zdarzenia były w wielu wypadkach amiloj Zoh. W. Propp, Morfologia bajki, tłum. W. Wojtyga-Zagórska, Warszawa 19

l.evi Strauss opublikował artykuł Analiza morfologu -/.na ba/ki tmy/\ku-/ (11........

tilit

ski: W. Kwiatkowski, „Pamiętnik Literacki" 1968,2. 4). W artykule tym uzasiuliilid 1 słość badań Proppa i ich przydatność do badań nad mitem, a nawet podkreśla! p|> I stwo folklorysty rosyjskiego wobec aktualnych tendencji rozwojowych huiuanliiiyM | dzy o literaturze. Koncepcja Proppa została zresztą odkryta właśnie dzięki moilrle rT tot alizm, a pierwsze przekłady jego książki na języki europejskie zaczęły się pojawia*' I nych latach pięćdziesiątych.

Nr 300*749 z indeksu fińskiego folklorysty A. Aarncgo.

Zob. przykłady przytaczane przez Proppa, Morfologia bajki, <>/> 1 i/,, *. y 7

28 7

irulcturalizm (II)

ki i dostrzec, że za każdym razem powtarza się w nich pewien typ działań: kiwanie bohatera magicznym środkiem'⁸ oraz spowodowane przez ów śro-łyrniesienie się bohatera do innego królestwa - zmieniają się natomiast i atrybuty postaci, a także rodzaje magicznych środków.Tego typu bajka Urdził Propp - przypisuje więc identyczne działania różnym postaciom, |tli<> repertuar takich działań jest ograniczony. Obserwacja ta pozwoliła baty) wyróżnić trzydzieści jeden działań (na przykład „przekazanie magicz-Bodka", „przemieszczenie się między dwoma królestwami”, „złamanie za-L „zastosowanie podstępu”,„wykonanie zadania”itp.), które ostatecznie na-Mtin kejami”. Fu n kej a została więc zdefiniowana jako:

«|n iwanie osoby działającej, określane z punktu widzenia jego znacze-Itlla przebiegu fabuły bajki magicznej’⁹.

J#/a analiza wykazała też, że i postaci występujące w bajkach można upo-■Whi za pomocą określonych kategorii. Pojawia się tu bowiem siedem postaci odgrywających określone role. Są to: bohater, fałszywy bohater,

przeciwnik, pomocnik, donator (dostarczyciel magicznego środka), osoba wysyłająca bohatera w drogę, królewna lub jej ojciec. Skomplikowane historie bajkowe można zatem było sprowadzić do stosunkowo prostego schematu - sytuacji wyjściowej (na przykład „Za górami, za lasami żył sobie dzielny młodzie-knlęi mie - sekwencji funkcji (działań bohaterów), których kolejność bytu k a sama, oraz zakończenia (którym na ogół było wesele dzielnego hm i królewny). Dodatkowo okazywało się, że określone funkcje skupiani konkretnych postaci, tworząc tak zwane kręgi akcji.

Hjfxcslanką wynikającą z pracy Proppa było jednak nie tylko to, że odeń sposób strukturalne podobieństwo bajek powstających na całym ile także i to, że za pomocą stworzonego przez niego schematu można ■Wili /.u ” nieskończoną liczbę nowych bajek. Dlatego też badacze fran-n diii model Proppa mianem gramatyki bajki^!° a następnie przenieśli do literatury - po to by na jego podstawie skonstruować gramatykę ■ literat kii h.

^^■na/wn tych bajek: magiczne.

Mvi/n/of;iti bojki, of>. ci/., s. t;<), wyliczenie wszystkich trzydziestu jeden funkcji:

■ li ¹ ill

P«ttiiii| nazywa go nawet „pierwszą generatywną gramatyką tekstową’’- zob. K. Rosner, ■Mu tlmkturoluo w badaniach nad literaturą. Jej osiągnięcia, perspektywy, ograniczenia, Hju" |,i,

Regularności

strukturalne

bajki

,|M

Proppa lista 31 działań (funkcji fabularnych)

7 typów postaci w bajkach magicznych

|tt |A w terminologii folklorysty pagu Władimira Proppa element f hujl.i magicznej (postępowanie Zlatającej, określone ze względu mm Mnie dla przebiegu tej fa-

Gramatyka bajki