538,539

538

Teorie literatury XX wlrlni

ksiądz. Władza jest wprawdzie bezosobowa, lecz wciela się w konkretni    V

tuacje, w tym także w akty pisania i czytania.

Dwie tezy na temat kultury

Te cztery tezy wspierają się na dwóch mocnych przesłankach dotyczącyi li kuli tury i podmiotu oraz języka:

1.    Kultura jest miejscem konfliktu między władzą a jednostką, która - by przetrwać - musi zostać ujarzmiona, z czego wynika, żepodmiot jest funkcją władzy.

2.    Kultura jest efektem zderzających się ze sobą praktyk dyskursyw-nych, wynikających z produkowania wiedzy przez władzę, z czego wynika, że dyskurs jest funkcją władzy.

Skoro podmiot mówiący złapany jest nieuchronnie w pułapkę władzy, to

oznacza to, że niemożliwe jest bezinteresowne (czysto teoretyczne) badanie kultury, które tym samym (czego ili>wld| ło zresztą zaangażowanie Foucaulta w życie polityczne Francji) zmienia u w polityczną i n t e r we n cj ę. To właśnie dzięki temu aktywistyi /naflf nastawieniu Michel Foucault stał się jednym z najważniejszych patronów i«/f rai criticism.

Podsumowanie

Jak widzieliśmy, badania kulturowe nigdy nie były i nadal nie są jedni >rod|M cypliną, i uprawiane są bez troski o metodologiczny rygor, co być może llfl wodem ich niezwykłej popularności, zwłaszcza na amerykańskich uiuwttifj tach, gdzie znajdują sprzyjający klimat dzięki politycznemu zaangażowaniu mujących się nimi profesorów i skutecznej retoryce po/iiiral conirtfltU Francji sytuacja jest odmienna choćby z tego powodu, że istnieją nieuuiWI teckie instytucje naukowe typu Ecole des Hautes Etudes en Science* StJ (gdzie wykladdi i Pierre Bourdieu, i Michel de Certeau), a także College do fł ce, gdzie katedrę historii systemów myślenia dzierżył Michel Foucault. < ul/ śmy jednak postarali się określić, co łączy wszystkie trzy tradycje myt-li ula I giclską, amerykańską i francuską) i jaki mają one wpływ na myślenie o Im ntftf) rze, moglibyśmy pokusić się o następujące wyliczenie.

»ns w kulturze

■ genealogia - nazwa mctodolii Kim nego projektu Michela Foucaultu rn/wl janego w latach siedemdziesiątych I In ej spirowanego filozofią Friedrichu Nt|4 tzschego. Genealogia stara się polubili i sposób formowania przedmiotów wIim! dzy i to, jak są one społecznic dyscypll'] nowane przez poświęcone im dyiltui sy. Genealog nie wierzy w przyrtul /mią neutralność pojęć i stara się odsłonić nu I chanizmy prowadzące do ich wyłonienia i się i utrwalenia w historii. W ten spuimfl bada związki wiedzy i władzy. PnatuwU genealogiczna łączy badania kultuinWfB i Nowy Historyzm.

i. Sens w kulturze nic jest - tak jak w fenomenologii - wytworem alitu cni stej świadomości, nie jest też -jak w hermeneutyce - czymś, co należy nfl kryć w święcie lub poza nim, nic jest także wpisany jak w różny i h IWn riach formalistycznych w teksty lub w relacje intertekstualne ani ule

\ V1. Badania kulturowe

539

też—jak w psychoanalizie - zepchnięty do jednostkowej lub zbiorowej nieświadomości. W perspektywie badań kulturowych sens jest produktem praktyki społecznej, a ściślej: wielu, nierzadko skonfliktowanych ze sobs| praktyk społecznych, z których każda stara się narzucić własny sposób Ic gitymizacji wytworzonego przez siebie sensu.

■i. Literatura nie jest ani zbiorem autonomicznych tekstów, ani ekspresją pry watnej osobowości czy naśladowaniem rzeczywistości, lecz jedną z wiciu (wcale nie najważniejszą) praktyk symbolicznych (dyskursem) poddanych społecznym regułom produkcji i kontroli³⁷.

3. Autor i czytelnik nie są jednostkami z krwi i kości, lecz spełniają jedynie określone funkcje dyskursywne (Foucault), co oznacza, że zajmują miejsce wyznaczone przez nadrzędną wobec nich ideologię (Althusser), władzę (Foucault) lub strukturę społeczną (Bourdieu). Autor i czytelnik zostają wezwani do swych ról nie przez swoje prywatne upodobania, lecz przez panujące ideologie oraz sposoby kulturowego usytuowania: płeć, przynależność kia sową i etniczną.

ą. Każdy tekst jest zideologizowany, to znaczy każdy kryje w sobie zbiór wy obrażeń na temat świata i określa stosunek jednostki do jej własnego życia (Althusser).

5.    Interpretacja, która dotyczy wszelkich rodzajów tekstów i wypowiedzi (języ Intai 1 kowych i obrazowych, należących do kultury wysokiej i niskiej, obecnych

w dziełach klasyków i życiu codziennym), jest ujawnianiem tych założeń (Barthes) i umieszczaniem ich w szerszym kontekście kulturowym¹*.

6.    W związku z tym badanie literatury nie jest, jak postulowali to reprezentanci New Criticism, „interpretacją i analizą dzieł literackich samych w so-bic”¹¹', opartą na obiektywnych, bezinteresownych sądach, lecz - w ostatecznym rozrachunku - interwencją polityczną⁴⁰.

•' Warto w tym miejscu przypomnieć, że jeszcze w latach czterdziestych Sartre nazywał „wy | ohcowaną” literaturę danej epoki, „jeśli nie osiągnęła ona wyraźnej świadomości swojej au lonomii i podporządkowuje się władzom świeckim lub jakiejś ideologii”-J. P. Sartre, Czym 1 jest literatura? Wybór szkiców krytycznoliterackich, wybór A. Tatarkiewicz, tłum. J. Lalewicz, wstęp T.M. Jaroszewski, Warszawa 1968,5. 281.

•' Wedle S. Fisha, jest to zabieg nie unikającego logicznego błędu definiowania nieznanego przez nieznane (ignotum per ignotum). Jeśli zadaniem badań kulturowych jest wyjaśnianie tekstów literackich poprzez ich odnoszenie do ogólniejszego „tekstu kultury", to jest to możliwe tylko pod warunkiem, że ów tekst kultury nie wymaga dodatkowych objaśnień, co wcale nic jest oczywiste - zob. S. Fish, Looking Elsewbere: Cu/tural Studies andInterdisciplina-rity, Podobnie argumentuje J. Hillis Miller w eseju Cultural Studies and Reading, |w: | idem, 1’ro/hiional Corectness: Literary Studies andPolitical Change, Cambridge, Mass. 1992.

" U Wellek, A. Warren, Teoria literatury, tłum. pod red. M. Żurowskiego, Warszawa 1976,

•1 178.

^ł" Icdnytn z najmocniejszych krytyków tej postawy jest 11. Bloom, który badania kulturowe,

Nowy lllstoryzm I pozostałe „polityczne"szkoły teoretyczne określa wspólnym mianem „Szkoły Reientymentu", przeciwstawiając im romantyczną estetykę geniusza walczącego ze swymi prekursorami. „Przepełnieni resentymentem hlstoryści wszelkiego typu wy