54,55 2

Teorie literatury XX wieku

Hermeneutyka i fenomenologia

Jak już wiemy, psychoanaliza jest także hermeneutyką, gdyż zajmuje się i n t e r-prctacją tekstów jako symptomów c h o r o b o wyc h. Skoro interpretować „znaczy tyle, co znaleźć ukryte znaczenie"'⁴, to psychoanaliza szuka ukrytych źródeł znaczeń wpisanych w tekst. Założenie jest następujące: „objaw [= symptom] jest pełen znaczenia i pozostaje w związku z przeżyciami chore-Psychoanatiza go"'⁵ i dlatego właśnie psychoanaliza jest terapeutyczną symptom a-■ terapeutyczna _tologią. sympto-matologia

Za każdym razem, kiedy napotykamy objaw, możemy wnioskować o istnieniu u chorego określonych nieświadomych procesów, które właśnie zawierają sens objawu. Lecz konieczne jest również, by sens ten był nieświadomy, jeśli objaw ma dojść do skutku. Ze świadomych procesów nic tworzą się objawy; skoro owe procesy nieświadome staną się świadomymi, objaw musi zniknąć'⁶.

I dlatego hermeneutyka (= symptomatologia) jest jednocześnie terapią, czy-Interpretacja li usuwaniem symptomów przez interpretację ich ukrytego sensu. Należy przy snów _ty_m pamiętać, że dla Freuda interpretacja (= objaśnianie; Deu/ung) snów była odpowiednikiem badań nad nerwicami i psychozami („próbując rozjaśnić tajemnicę snu, pracujemy nad objaśnieniem psychoz"'⁷). W obydwu sferach panuje doskonała odpowiedniość strukturalna, „zupełna analogia w budowie marzenia sennego i objawu neurotycznego”'⁸. Tę odpowiedniość należy także rozciągnąć na tekst literacki.

Freudowi chodzi więc o dwie rzeczy: zrozumienie snu (temat herme-Hrrmeneutyka neutyczny) iodsłonięcie jego istoty (temat fenomenologiczny). Hcr-^nerwic mencutyka nerwic opierać się musi na fenomenologii marzenia sennego i odwrotnie: hermeneutyka marzenia sennego pozwala zbudować fenomenologię nerwic. Odpowiedź na pytanie, czym jest i jak jest zbudowane marzenie senne, pozwala zrozumieć zarówno jego rolę w życiu psychicznym człowieka, jak i znaleźć przejście między psychoanalizą a badaniami literackimi.

'* Ibidem**. 1x2.

'* Ibidem,*. 264.

Ibidem, s. 2K4.

¹⁷ Idem, Objaśnianie marzeń tennyeh, tłum. R. RcwJcc, (w:) idem, Dzieła, t. 1: Objaśnianie ma teeń itnnyeh, tłum. U Uo/kc, Wjr>/awa 1 996,

’* Idem, ,b>p*)\-bikina/i/y, of>. 1»/, % 1 s 1

• wytarcie (nicm. Verdrangung, ang. ftpituion) - teoria wyparcia jest kamieniem węgielnym Freudowskiej psychoanalizy. Wyparcie zachodzi zawsze wtedy, ^.l\ impulsy, pragnienia albo wspomnienia (posiadające zazwyczaj seksualny cha-IMklrr) są blokowane i spychane do nieświadomości przez Ja, które w ten sposób broni świadomość przed utratą jej (ptigi alności i stabilności. Wyparcie mo-śr «lę także pojawić, kiedy impulsy nic [ty /godne ze standardami etycznymi na-rru. .mymi przez Nad-Ja. Zepchnięte do im (wiadomości impulsy i pragnienia .finijdują 7. czasem inną drogę powrotu (głownie za |łomocą mechanizmu przc-Hpftf* ycnia). Ciągły konflikt pomiędzy ja i nieświadomością prowadzi do po-WMdwania symptomów, które funkcjonu-|.| Juku nubstytuty satysfakcji seksualnej. Wi parcie nic jest pojedynczym aktem, ])•!« * puH Cłcm, który ciągle się powtarza, fj Willa wyparcia jest kluczem do psycho-Bf|*|ll\i rnego zrozumienia nerwicy i hi-litriii

M.tt zenie senne i jego tłumaczeni

Marzenie senne to dostępny świadomości „wytwór pracy marzeń sennych" albo sama praca marzenia sennego, czyli „proces psychiczny, który urabia z myśli ukrytych jawne marzenie senne”'⁰. Marzeniem sennym możemy „nazwać jedynie wynik pracy marzeń sennych, to znaczy formę, w jak;} obleczone zostały myśli ukryte”¹⁰. Sen to nieświadome spełnianie życzenia, które zostało wyparte i ocenzurowane, „zamaskowane spełnienia stłumionych życzeń”¹'. Jakich życzeń? Erotycznych. „Każdy kul turalny człowiek zatrzymał w jakimś momencie dziecięce kształtowanie swego życia seksualnego i wobec tego sadzimy, że przy powstawaniu marzeń sennych najczęstszą i najsilniejszą siłą popędową są wyparte dziecięce życzenia seksualne”¹¹.

Marzenie senne posiada strukturę dynamiczną, na którą składają się: i. U k r y t a m y ś 1 (Trau mgedankć), „materiał do obróbki", „nieświadome ląd fi ■" 1'raumgedankc, czyli myśl senna, to oryginał, tekst źródłowy, „mo-

| wu podstawowa", która następnie ulega przekształceniu przez pracę marze-

| uht Hcnncgo.

i I* r .i<.« m a r z e n i a s e n n ego (Traunuirbeit). Zamienia to, co ukry-¹ l«, w to, co jawne. Jej główną funkcją jest zatarcie śladów prowadzących do „właściwego wyobrażenia"¹⁴, „zamaskowanie zamiarów”¹'. Erzypomi o i to tłumaczenie {Obersełzung), które jednocześnie jest zniekształcę-nu m (l'instellung). Praca marzenia sennego przebiega analogicznie do tworzenia tekstu literackiego: „nici skojarzeniowe nie biegną wprost od my.lt do treści marzenia sennego, lecz często krzyżują się i splatają po

Si? /#<-/• *, «. 199,

Mo* tfsilAf i<nnt, op. (ił,, t. 393.

*' #. 40J.

Wjtłtoi. Mfffi dó fnydłoomi/izy, op. (ił., *. 138.

'I |f|I,

•(!•*•(, op oz191.

Czym )0f r/emc *1

Wyparte nio sok!

Struklu mar /en sonneg