54,55

Teorie literatury XX wieku

Hermeneutyka i fenomenologia

Psychoanaliza • terapeutyczna symptomatologia

Jak już wiemy, psychoanaliza jest także hermeneutyką, gdyż zajmuje się i n t e r-pretacją tekstów jako symptomów chorobowych. Skoro interpretować „znaczy tyle, co znaleźć ukryte znaczenie”'⁴, to psychoanaliza szuka ukrytych źródeł znaczeń wpisanych w tekst. Założenie jest następujące: „objaw [= symptom] jest pełen znaczenia i pozostaje w związku z przeżyciami chorego”'⁵ i dlatego właśnie psychoanaliza jest terapeutyczną symptomatologią.

Za każdym razem, kiedy napotykamy objaw, możemy wnioskować o istnieniu u chorego określonych nieświadomych procesów, które właśnie zawierają sens objawu. Lecz konieczne jest również, by sens ten był nieświadomy, jeśli objaw ma dojść do skutku. Ze świadomych procesów nie tworzą się objawy; skoro owe procesy nieświadome staną się świadomymi, objaw musi zniknąć'⁶.

Interpretacja

snów

I dlatego hermeneutyka (= symptomatologia) jest jednocześnie terapią, czyli usuwaniem symptomów przez interpretację ich ukrytego sensu. Należy przy tym pamiętać, że dla Freuda interpretacja (= objaśnianie; Deutung) snów była odpowiednikiem badań nad nerwicami i psychozami („próbując rozjaśnić tajemnicę snu, pracujemy nad objaśnieniem psychoz”'⁷). W obydwu sferach panuje doskonała odpowiedniość strukturalna, „zupełna analogia w budowie marzenia sennego i objawu neurotycznego”'⁸. Tę odpowiedniość należy także rozciągnąć na tekst literacki.

Hermeneutyka

nerwic

Freudowi chodzi więc o dwie rzeczy: zrozumienie snu (temat herme-neutyczny) iodsłonięcie jego istoty (temat fenomenologiczny). Hermeneutyka nerwic opierać się musi na fenomenologii marzenia sennego i odwrotnie: hermeneutyka marzenia sennego pozwala zbudować fenomenologię nerwic. Odpowiedź na pytanie, czym jest i jak jest zbudowane marzenie senne, pozwala zrozumieć zarówno jego rolę w życiu psychicznym człowieka, jak i znaleźć przejście między psychoanalizą a badaniami literackimi.

Ibidem, s. 112.

Ibidem, s. 164.

Ibidem, *. 284.

Idem, Objaśnianie marzeń sennych, tłum. R. Reszke, | w: | idem, Dzieła, t. 1: Objaśnianie ma rżeń sennych, tłum. R Reszke, Wuroznwn 1996,0. <>4.

Idem, lV\t(b da fnychoanalizy, oh. 1 i/.,« 1 s •

I 1'sychoanaliza

Mm /cnie senne i jego tłumaczenie

■ wyparcie (niem. Verdrdngung, ang. tepunion) - teoria wyparcia jest kamieni! iii węgielnym Freudowskiej psycho-Aliulizy. Wyparcie zachodzi zawsze wtedy, gdy impulsy, pragnienia albo wspomnieniu (posiadające zazwyczaj seksualny cha-I iii n r) są blokowane i spychane do nieświadomości przez Ja, które w ten spo-»ól> broni świadomość przed utratą jej Imgralności i stabilności. Wyparcie mo-[W iilę także pojawić, kiedy impulsy nie lig /godne ze standardami etycznymi na-f/tn .mymi przez Nad-Ja. Zepchnięte do płouiwiadomości impulsy i pragnienia znajdują z czasem inną drogę powrotu (głównie za pomocą mechanizmu prze-■ua/i zenia). Ciągły konflikt pomiędzy U I nieświadomością prowadzi do po-Wltuwunia symptomów, które funkcjonują j.iI o substytuty satysfakcji seksualnej. Hkparcic nic jest pojedynczym aktem, ,/ pin, i:scm, który ciągle się powtarza. Mliii wyparcia jest kluczem do psycho-itlliuiztlego zrozumienia nerwicy i hi-

i i u

Czym jei rzenio »i

Wyparli nia sekt

Marzenie senne to dostępny świadomości „wytwór pracy marzeń sennych" albo sama praca marzenia sennego, czyli „proces psychiczny, który urabia z myśli ukrytych jawne marzenie senne”"'. Marzeniem sennym możemy „nazwać jedynie wynik pracy marzeń sennych, to znaczy formę, w jaką obleczone zostały myśli ukryte”²⁰. Sen to nieświadome spełnianie życzenia, które zostało wyparte i ocenzurowane, „zamaskowane spełnienia stłumionych życzeń”²¹. Jakich życzeń? Erotycznych. „Każdy kulturalny człowiek zatrzymał w jakimś momencie dziecięce kształtowanie swego życia seksualnego i wobec tego sądzimy, że przy powstawaniu marzeń sennych najczęstszą i najsilniejszą siłą popędową są wyparte dziecięce życzenia seksualne”¹².

Marzenie senne posiada strukturę dynamiczną, na którą składają się: i.Ukryta myśl (Traumgedanke), „materiał do obróbki”, „nieświadome lądtn" Traumgedanke, czyli myśl senna, to oryginał, tekst źródłowy, „mo-Wii podstawowa”, która następnie ulega przekształceniu przez pracę marzeni. i sennego.

Struklu

mar/wn

senntg

1¹1 ,i ■ a marzenia sennego (Traumarbeit). Zamienia to, co ukry-tr, w to, co jawne. Jej główną funkcją jest zatarcie śladów prowadzących d" „właściwego wyobrażenia”²⁴, „zamaskowanie zamiarów”²*. Przypomi-ii i to tłumaczenie (Ubersetzung), które jednocześnie jest zniekształceni!' ni (Tinstellung). Praca marzenia sennego przebiega analogicznie do t uni żenia tekstu literackiego: „nici skojarzeniowe nie biegną wprost od mvśll do treści marzenia sennego, lecz często krzyżują się i splatają po

h<i >

Hrm", i.

AfMpNb itnn«, op. eit., *.393.

•i s, 403,

¹ liiint, H'itfp ilnptychaunalh.y, op. eit., s. 1 ' Ai«(,s, 191,

i. " "Ul-. lir.’. 10 1